(बोल्टन पहिलो ट्रम्प प्रशासनमा सबैभन्दा लामो समयसम्म राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार थिए र “द रूम व्हेयर इट ह्यापन्ड” का लेखक हुन्।)

गत महिना इजरायल–अमेरिकी सैन्य हमलाहरूले इरानमाथि गरेको आक्रमणप्रति अमेरिकाको प्रतिक्रिया सन्तुष्टि र निराशाका रुपमा सबैभन्दा राम्रोसँग व्यक्त गर्छ।

सन्तुष्टि भनेको के हो भने यी हमलाहरू, (विशेष गरी आणविक हतियार कार्यक्रमविरुद्ध) ले दशकौंसम्मको भ्रम, भोलापन, गलत कूटनीति र अपर्याप्त आर्थिक प्रतिबन्धहरूले हासिल गर्न नसकेको कुरा हासिल गरेको हुन सक्छ, र निराशा भनेको यी हमलाहरू चाँडै र अनावश्यक रूपमा समाप्त गरियो।

वाशिंगटनले इरानको आणविक पूर्वाधारलाई सैन्य माध्यमबाट भए पनि पूर्ण रूपमा नष्ट गर्ने पाठ सिकेको छ कि छैन, त्यो हेर्न बाँकी छ। विगतका धेरै अवसरहरूमा जस्तै, इरानले अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सीसँग सहकार्य बन्द गर्ने घोषणा गरेको छ, जसले हाल कुनै गम्भीर कूटनीतिक समाधानको सम्भावना नरहेको देखाउँछ।

प्रारम्भिक संकेतहरू मिश्रित र अस्पष्ट छन्। धेरै कुरा आयतोल्लाहहरूको शासनको स्थिरता र यसका आन्तरिक विभाजनहरूमा, र इरानको जनसंख्याले आफ्नो असन्तुष्टिलाई सार्वजनिक रूपमा व्यक्त गर्छ कि गर्दैन भन्नेमा निर्भर छ।

दुर्भाग्यवश, इरानमा विपक्षीहरू राष्ट्रिय स्तरमा भए पनि राम्रोसँग संगठित छैनन्, र शासनको क्रूर दमनको सम्भावना बारम्बार प्रदर्शन भएको छ। धेरै कुरा अमेरिकी नेताहरूसँग आवश्यक संकल्प, फोकस र दृढता छ कि छैन भन्नेमा पनि निर्भर छ — यो कुरामा ठूलो शंका छ।

मध्यपूर्वमा अक्टोबर ७, २०२३ मा इरानी प्रोक्सीहरूले इस्लामिक गणतन्त्रको “रिंग अफ फायर” रणनीति — इजरायललाई लेबनानमा हिजबुल्लाह, गाजामा हमास र इस्लामिक जिहाद, र सिरियामा विदेशी मिलिसियाहरू सहितका शत्रुहरूले घेर्ने —रणनीतिको परिणति लागू गरेपछि उल्लेखनीय परिवर्तन आएको छ। लगभग हरेक महत्त्वपूर्ण रणनीतिक आयाममा, इरान आज धेरै कमजोर छ, र इजरायल (र संयुक्त राज्य अमेरिका) धेरै बलियो छ।

आणविक हतियार उत्पादनका कारकहरू ढिलाइ भए भने आणविक हतियारहरू अस्वीकार हुन्छन्, यद्यपि अस्थायी रूपमा। आयतोल्लाहहरूले आफ्नो आणविक सपनाहरू त्याग्न तयार छन् भन्ने कुनै प्रमाण छैन, र यो निश्चित रूपमा वाशिंगटनले तेहरानलाई राजनीतिक वा आर्थिक जीवनरेखा फ्याँक्ने क्षण होइन, विशेष गरी संयुक्त राज्य अमेरिकासँग “नयाँ” आणविक सम्झौताको लागि कुनै अवसर दिनु हुँदैन ।

राष्ट्रपति ट्रम्पले समयपूर्व विजय घोषणा गरेर, अमेरिकी हमलाहरू समाप्त गरेर र इजरायल र इरानलाई युद्धविराममा बाध्य गरेपछि, तेहरानको आणविक परियोजनामा भएको क्षतिको प्रारम्भिक अनुमानलाई लिएर तीव्र बहस शुरू भएको छ। थोरै प्रमाणका साथ, ट्रम्पले तुरुन्तै इरानको प्रयासको “पूर्ण र कुल नष्ट” भएको घोषणा गरे, जबकि अज्ञात स्रोतहरूले उत्साहपूर्वक दावी गरिरहेका छन् ः डिफेन्स इंटेलिजेन्स एजेन्सीको ताजा प्रारम्भिक विश्लेषणले अमेरिकाले इरानको आणविक कार्यक्रमलाई केही महिनामात्र पछाडि धकेलेको निष्कर्ष निकालेको छ। हमलाको भोलिपल्ट, ज्वाइन्ट चीफ्सका अध्यक्ष ड्यान केनले सही रूपमा भनेका थिएः यस्तो निष्कर्ष निकाल्न र कुनै विश्वसनीय मूल्यांकन गर्न धेरै चाँडो” हुनेछ ।

म्याथ्यू आर्नोल्डबाट उधारो लिँदा, अज्ञानी सेनाहरूले राजनीतिक कथाको नियन्त्रणका लागि रातमा युद्ध लडिरहेका छन्। थप डेटाले मात्र सत्य कहाँ छ भनेर स्पष्ट गर्न वा सम्भवतः समाधान गर्न सक्छ। म हाललाई अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सीका महानिर्देशक राफेल ग्रोसीको निष्कर्षसँग सन्तुष्ट छु, जसले इजरायल–अमेरिकी हमलाहरूले इरानको आणविक प्रयासहरूलाई “विशाल क्षति” पुर्याएको बताए। विशाल हो, तर अझै पर्याप्त छैन।

आवश्यक थप सैन्य बल प्रयोग गर्नुपर्ने हो कि होइन भन्ने अपरिहार्य बहसले वाशिंगटनको तेहरानको बाँकी आणविक खतराको दृष्टिकोण र यसको कमजोर शासनसँग कसरी व्यवहार गर्ने भन्नेमा रंग भर्नेछ। सैन्य बल प्रयोगको विरोध गर्नेहरू, जसमा धेरै डेमोक्र्याटिक सिनेटरहरू छन् जसले अब इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिकालाई इरानको आणविक पूर्वाधारको हरेक पक्ष नष्ट गर्न असफल भएकोमा आलोचना गर्छन्, तिनीहरूले अप्रत्यक्ष रूपमा तर्क गर्छन् कि हामीले त्यसको कुनै पनि भाग नष्ट गर्नु हुँदैनथ्यो। समृद्ध युरेनियम कहाँ छ, तिनीहरू सोध्छन्ः नटान्ज नजिकैको पिकएक्स माउन्टेन जस्ता नयाँ वा अस्पष्ट आणविक गतिविधिका साइटहरूको बारेमा के छ ? भौतिक कार्यक्रमलाई ध्वस्त गर्नाले इरानले पुनर्निर्माण गर्न राखेको ज्ञानलाई हटाउँदैन भन्ने वास्तविकताको बारेमा के छ?

एक आदर्श विश्वमा, इरानको सबै युरेनियम, जुनसुकै समृद्धि स्तरमा भए पनि, हटाएर टेनेसीको ओक रिज जस्तो सुरक्षित ठाउँमा भण्डारण गरिनुपर्छ, जहाँ एकपटक लिबियाको आणविक हतियार कार्यक्रम पठाइएको थियो। प्रसारकको हातमा भएको कुनै पनि युरेनियम सम्भावित रूपमा खतरनाक छ।

आयतोल्लाहहरूले पहिले लुकाएको वा हालै ज्ञात आणविक सुविधाहरूबाट हटाएको जुनसुकै भण्डार खतरनाक छ केवल जब यो हतियारीकरण हुन्छ। यसलाई आणविक हतियार बनाउन युरेनियम धातुमा रूपान्तरण गर्नुपर्छ। हामीलाई थाहा भएसम्म, तेहरानको रूपान्तरण क्षमता, येलोकेकबाट यूएफ६ र यूएफ६ बाट धातुमा, सम्भवतः अब अकर्मण्य छ।

यसबाहेक, इरानको हतियार निर्माण सुविधाहरू या त थाहा पाइएको छ र नष्ट भएका छन्ः भूमिगत र सम्भवतः विकिरणित छन्ः वा कम्तीमा अवलोकन गर्न सकिने र त्यसैले पछि नष्ट गर्न सकिन्छ। यहाँ महत्वपूर्ण कुरा निरन्तर अमेरिकी र इजरायली निगरानी हो, र आवश्यक परेमा फेरि प्रहार गर्ने संकल्प हो।

अज्ञात स्थानहरूको अस्तित्वलाई अस्वीकार गर्न सकिँदैन। तर पहिलो हमलाहरूमा सबै कुरा नष्ट भएन भन्ने सम्भावना यी हमलाहरूलाई त्याग्नको लागि वैध कारण होइन।

केही मानिसहरू कहिल्यै सन्तुष्ट हुँदैनन्। यदि संयुक्त राज्य अमेरिकाले बरु युरेनियम भण्डारण सुविधाहरूलाई बमबारी गरेको भए, हमलाहरूको विरोध गर्नेहरूले वातावरणमा रेडियोधर्मी पदार्थहरू निस्कने गुनासो गर्नेथिए। इरान जस्ता कट्टर प्रसारकलाई रोक्न धैर्य र दृढता आवश्यक छ।

विडम्बनापूर्ण रूपमा, इरानले आफ्नो आणविक क्षमता पुनर्निर्माण गर्न वैज्ञानिक र प्राविधिक ज्ञानको निरन्तर अस्तित्वले जर्ज डब्ल्यू. बुशको प्रशासनलाई सद्दाम हुसेनको सामना गर्दा चिन्तित बनाएको थियो। १९९१ को पर्सियन गल्फ युद्धपछि, हुसेनले इराकको आणविक हतियार कार्यक्रम पुनर्जनन गर्न ३,००० “आणविक मुजाहिद्दिन,” जसलाई उनले आफ्नो पेरोलमा राखेको बताएका थिए। तिनीहरूबारे १९९१ को युद्धपछि संयुक्त राष्ट्रसंघका हतियार निरीक्षकहरूलाई राम्ररी थाहा थियो। खाडीको दोस्रो युद्धपछि, संयुक्त राज्य अमेरिका र अन्य गठबन्धन राष्ट्रहरूले तिनीहरूलाई अन्य दुष्ट राष्ट्रहरूले भाडामा लिन नसक्ने गरी लाभदायक रोजगारीमा राख्ने कार्यक्रमहरू थिए।

त्यो बौद्धिक शक्ति एक्लै इराकमा शासन परिवर्तनको लागि एक आकर्षक तर्क थियो। इरानसँग अब त्यही सम्पत्ति छ, यद्यपि इजरायलको हालैको हमलाहरूले कमजोर भएको छ।

तैपनि, धेरैले अझै पनि इरान आणविक सम्झौताको पवित्र ग्रेलको खोजीमा छन्, समाचार रिपोर्टहरू अनुसार, सम्भवतः ट्रम्प प्रशासन सहित। जे भए पनि, यी प्रयासहरू केवल अक्सिजनको बर्बादी हुनेछन्।

अमेरिकाको वैध मागहरू पूरा गर्न इरानले पूर्ण लिबियाकरणको बाटो लिनुपर्छ, अर्थात् वास्तविक डिन्यूक्लियरीकरणमा प्रदर्शन, केवल सन्धिको शब्दहरूमा सहमति जनाउनु मात्र होइन। यसले इरानले आफ्ना सबै हतियार सम्बन्धित सम्पत्तिहरू आत्मसमर्पण गर्नुपर्छ, अर्थात् कुनै पनि समृद्ध युरेनियम र बाँकी सबै भौतिक सम्पत्तिहरू, दोहोरोप्रयोग क्षमताहरू सहित।

यद्यपि, तेहरानमा सरकार परिवर्तन नभएसम्म, जसलाई वाशिंगटनले समर्थन गर्नुपर्छ, पूर्ण लिबिया असम्भव छ। मुअम्मर अल–काद्दाफीको विपरीत, मुल्लाहरू, जो पहिले नै गम्भीर रूपमा अपमानित छन्, थप अपमानले उनीहरूको शासनलाई घातक रूपमा कमजोर बनाउँछ भन्ने बुझ्छन्। तिनीहरूले स्वेच्छाले त्यो भाग्य स्वीकार गर्नेछैनन्। बरु, तिनीहरूले पहिलेकै रणनीति पुनः शुरू गर्नेछन्, जसमा वार्तालाई प्रयोग गरेर पश्चिमलाई लामो समयसम्म झुलाउँदै, जबसम्म स्मृतिहरू धमिलो हुँदैनन् र, पुरानो भनाइअनुसार, “सम्झौताको उत्साह” ले कब्जा गर्छ, जसरी बराक ओबामाको लागि भएको थियो, जसले २०१५ को घातक रूपमा त्रुटिपूर्ण इरान सम्झौता उत्पादन गर्यो।

थप कूटनीतिको सुझावसँग नजिकको सम्बन्धमा अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी समाधान हो भन्ने धारणा छ। वास्तविक रूपमा, आयतोल्लाहहरूले एजेन्सीको उचित सूची र सफाइ कार्यका लागि पूर्वशर्तहरूमा सहमति जनाउने सम्भावना अमेरिकी वा इजरायली पूर्वशर्तहरूमा सहमति जनाउने भन्दा बढी छैन।

आणविक ऊर्जा एजेन्सीले महत्त्वपूर्ण काम गर्छ, तर यो न त जासुसी एजेन्सी हो न त कब्जा गर्ने शक्ति। वर्षौंसम्म प्राप्त गरेको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण र संवेदनशील जानकारी संयुक्त राज्य अमेरिका, बेलायत र इजरायलबाट आएको हो। तेहरानले लामो समयदेखि एजेन्सीलाई तिरस्कारका साथ व्यवहार गरेको छ, जेम्स बेकरले एकपटक “ठगी र त्यसपछि पछि हट्ने” रणनीति भनेर प्रभावकारी अन्तर्राष्ट्रिय निरीक्षणलाई अवहेलना गरेको छ। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण, इरानले प्रस्तुत गर्ने मुद्दाहरू प्राविधिक होइनन्, राजनीतिक हुन्। आणविक एजेन्सी भविष्यको समाधानमा उपयोगी हुन सक्छ, तर केन्द्रबिन्दुको रूपमा होइन।

हात बटार्न रुचाउनेहरूबाट सर्व उद्देश्यीय जवाफः इराकलाई सम्झनु हो । इरानमाथि अमेरिकी हमलाका आलोचकहरू अन्तिम युद्ध लडिरहेका छन्। इरानले विश्वव्यापी आतंकवादी प्रोक्सीहरू तैनाथ गरेको र यसका उन्नत आणविक कार्यक्रमहरू हुसेनको इराकभन्दा धेरै गुणा खतरनाक छन्। यसबाहेक, “जमिनमा कुनै बुटहरू” समावेश गर्नु पर्दैन। छोटो जवाफ भनेको नै इरान इराक होइन, जुन जेरुसेलम र वाशिंगटनले पहिल्यै आंशिक रूपमा प्रदर्शन गरिसकेका छन्।

इजरायलले सम्भवतः आफ्नो अस्तित्व सुनिश्चित गर्न आवश्यक कुरा गर्न संकल्प राख्छ। अमेरिकाको अस्तित्वको लागि वास्तविक प्रश्न के हो भने वर्तमान अमेरिकी प्रशासनको लागि पनि यही कुरा भन्न सकिन्छ कि सकिँदैन।
जुलाई ३, २०२५, न्यूयोर्क टाइम्सबाट