अमेरिकी हमलापछिको अवस्था
संयुक्त राज्य अमेरिकाले इरानमाथि आक्रमण गरेको छ। केही दिनअघि मात्र अमेरिकी सैन्य कारबाहीलाई हप्तौंसम्म ढिलाइ गर्न सक्ने संकेत दिएका अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले जून २१ मा अमेरिकी विमानहरूले इरानका तीन आणविक स्थलहरू, जसमा गहिरो भूमिगत फोर्डो सुविधा समेत माथि हमला गरेको घोषणा गरेका छन् । इरानी अधिकारीहरूले यी हमलाहरू भएको पुष्टि गरे। यद्यपि ट्रम्पले यी स्थलहरू “पूर्ण रूपमा ध्वस्त” भएको दाबी गरे, हमलाले कति क्षति पुर्यायो भन्ने अझै स्पष्ट छैन।
के स्पष्ट छ भने यो अमेरिकी हस्तक्षेपसँगै, एक हप्ताअघि इजरायलले इरानविरुद्ध सुरु गरेको युद्ध नयाँ चरणमा प्रवेश गरेको छ। घटनाहरू विभिन्न दिशामा मोडिन सक्छन्। अमेरिकी हमलाले वास्तवमै इरानलाई इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिकाको पक्षमा आत्मसमर्पण गर्न बाध्य बनाउन सक्छ। तर यो सम्भावना उत्तिकै वा त्योभन्दा बढी छ कि यसले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई युद्धमा गहिरो रूपमा तान्नेछ, जसका गम्भीर नकारात्मक परिणामहरू हुनेछन्। इरानले लगभग निश्चित रूपमा कुनै न कुनै प्रकारको प्रतिशोध खोज्नेछ, सायद नजिकैका अमेरिकी आधारहरूमा हमला गरेर र सम्भवतः अमेरिकी सैनिकहरूको ज्यान लिन सक्छ। यसले क्षेत्रका लागि विनाशकारी प्रभावहरू र अमेरिकालाई धेरै कम अमेरिकीहरूले चाहेको युद्धमा फसाउने गरी बढ्दो तनाव निम्त्याउन सक्छ।
इरानको जवाफ
युद्ध सुरु भएको एक हप्ताभन्दा बढी समयसम्म, इजरायलले इरानको सबैभन्दा महत्वपूर्ण आणविक सुविधा फोर्डोमाथि हमला गर्नबाट जोगिएको थियो—यो सुविधासँग युद्ध सुरु हुनुअघि धेरै आणविक हतियारहरूका लागि सामग्री छिट्टै उत्पादन गर्न पर्याप्त संवर्धित युरेनियम र सेन्ट्रीफ्यूजहरू थिए। यो किनभने इजरायलले फोर्डोलाई ध्वस्त गर्न चाहेन भन्ने होइन, बरु गर्न सकेन। यो सुविधा यति गहिरो भूमिगत छ कि केवल संयुक्त राज्य अमेरिकासँग भएको बंकर–बस्टिंग म्यासिभ अर्डनान्स पेनेट्रेटर बमले मात्र यो सुविधालाई नष्ट गर्न सक्थ्यो, जुन इजरायलसँग छैन। इरानलाई छिट्टै आणविक हतियार बनाउन असम्भव बनाउन फोर्डोको विनाश वा इरानले सुविधाको धेरैजसो भाग खारेज गर्ने सम्झौता आवश्यक थियो। अन्ततः, ट्रम्प कूटनीतिक विकल्पप्रति अधीर भए र इरानको हतारमा आणविक हतियार बनाउने सम्भावनालाई रोक्न युद्धमा सामेल भई फोर्डो, नातान्ज र इस्फहानका सुविधाहरूमाथि बमबारी गर्ने निर्णय गरे।
वाशिंगटनले तेहरानलाई सन्देश दिएको छ कि यदि इरानले जवाफी कारबाहीबाट जोगियो भने यी हमलाहरू अमेरिकी संलग्नताको सीमा हुनेछन्। ट्रम्पले सम्भवतः आशा गरेका छन्ः संयुक्त राज्य अमेरिकाले सीमित इरानी प्रतिशोधलाई सहन सक्छ र युद्धमा गहिरो संलग्नताबाट टाढा रहन प्रयास गर्नेछ। यस्तो रणनीति सफल हुन सक्छ, तर यो अत्यन्त जोखिमपूर्ण छ।
यो हमलापछि, इरानको सम्भावित जवाफ अमेरिकी सैन्य नेता कासेम सुलेमानीको हत्याको जवाफमा २०२० मा गरेको जस्तै अरब प्रायद्वीप वा इराकमा रहेका अमेरिकी आधारहरूमा हमला गर्नु हुनेछ। दुई शक्तिशाली विरोधीहरूको घेराबन्दीमा परेको इरानको नेतृत्वले २०२० मा जस्तै अमेरिकी आधारहरूमा सीमित संख्यामा मिसाइलहरू प्रक्षेपण गर्ने निर्णय गर्न सक्छ। यो जवाफले निश्चित रूपमा अमेरिकी सेनाहरूको ज्यान लिने जोखिम बोक्छ। अमेरिकी सेनाहरू यस्तो हमलाबाट धेरैजसो अछुतो रहन सक्छन्, किनभने अमेरिकी सेनाले सम्भवतः पहिले नै इरान नजिकका आधारहरूबाट धेरै सैनिकहरूलाई हटाइसकेको छ, र इरानी हमलालाई परास्त गर्न अतिरिक्त मिसाइल रक्षा सामाग्रीहरु थपेको छ। यदि अमेरिकी हताहतहरू सीमित भए, ट्रम्पले २०२० को रणनीति दोहोर्याउन सक्छन् र संयुक्त राज्य अमेरिकाले जवाफ नदिने निर्णय गर्न सक्छ।
अर्को सम्भावना भनेको इरानले मध्य पूर्वमा अमेरिकी सेनाहरूमाथि धेरै व्यापक हमला गर्न सक्छ, जसले उल्लेखनीय हताहत निम्त्याउन सक्छ र संयुक्त राज्य अमेरिकालाई लामो युद्धमा तान्न सक्छ। इरानको नेतृत्वले यस वर्षको सुरुमा यमनमा ट्रम्पको कारबाहीबाट सिकेको हुन सक्छ, जहाँ उनले हुथीहरूविरुद्ध सैन्य अभियानलाई तीव्र बनाए, तर एक महिनापछि अमेरिकी हमलाहरूले नतिजा नदेखाएपछि पछि हटे। दृढता र आक्रामकता, तेहरानले तर्क गर्न सक्छ, ट्रम्पलाई पछि हटाउनको लागि उत्तम तरिका हो। यद्यपि इजरायलले इरानको लामो दूरीका मिसाइल क्षमतालाई उल्लेखनीय रूपमा कमजोर बनाएको छ, इरानको छोटो दूरीका मिसाइलहरूको भण्डारमा कति क्षति भएको छ, जुन बहराइन, इराक, कुवेत, कतार, साउदी अरब, संयुक्त अरब इमिरेट्स र अन्यत्र अमेरिकी आधारहरूमा पुग्न सक्छ, त्यो स्पष्ट छैन।
दुर्घटना र गलत अनुमानले चीजहरूलाई धेरै खराब बनाउन सक्छ। इरानले अधिक सीमित मिसाइल जवाफ दिने प्रयास गर्न सक्छ, तर एक मिसाइलले अमेरिकी रक्षालाई छेडेर इरानीहरूले अपेक्षा गरेको भन्दा धेरै क्षति पुर्याउँदा “विनाशकारी सफलता” मा ठोक्किन सक्छ, जसले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई द्वन्द्वमा गहिरो तान्न सक्छ।
इरानको अर्को महत्वपूर्ण प्रतिशोधात्मक क्षमता भनेको यसको साना डुङ्गाहरूको फौज हो, जुन छरिएर रहँदा परास्त गर्न गाह्रो हुन्छ र होर्मुज स्ट्रेटमा माइन बिछ्याउन वा अमेरिकी जहाजहरूविरुद्ध आत्मघाती बम हमलाहरू गर्न सुरु गर्न सक्छ। यो कारबाहीले विश्वको तेल व्यापारको लगभग एक तिहाइ अवरुद्ध गर्न सक्छ, जसले मूल्यहरूमा वृद्धि गराएर विश्वव्यापी मन्दी निम्त्याउन सक्छ। यदि इरानले यो बाटो रोज्यो भने, केवल अमेरिकी नौसेनाले होर्मुज स्ट्रेटलाई पुनः खोल्न सक्छ र एक महत्वपूर्ण नौसैनिक युद्ध सुरु हुनेछ, जसमा अमेरिकी जहाजहरू र विमानहरूले इरानी जहाजहरू र तटीय रक्षाहरूसँग लड्नेछन्।
निश्चित रूपमा, इरानले होर्मुज स्ट्रेट बन्द गर्नुअघि दुई पटक सोच्नेछ। यस्तो कारबाहीबाट सबैभन्दा धेरै पीडा भोग्ने देशहरू चीन—खाडी तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता—र खाडी देशहरू स्वयं हुनेछन्। विगत केही वर्षहरूमा इरानको सम्पूर्ण रणनीति चीन र खाडी देशहरूसँग राम्रो सम्बन्ध निर्माण गरेर आफ्नो कूटनीतिक अलगाव अन्त्य गर्ने थियो। तेल ढुवानीमा हमला गर्नुले इरानलाई धेरै एक्लो बनाउनेछ, यही कारणले अहिले पनि विश्व तेल बजारले यसलाई अपेक्षाकृत कम सम्भावना भएको ठान्छ, जून १३ मा युद्ध सुरु भएदेखि विश्व तेल मूल्यमा केवल १० प्रतिशत वृद्धि भएको छ।
यो पूर्ण रूपमा सम्भव छ कि यी अमेरिकी हमलाहरूको पछिल्तिर स्थिति बढ्दैन। इरानले अमेरिकी लक्ष्यहरूमा सीमित संख्यामा मिसाइलहरू प्रक्षेपण गर्न सक्छ जसले कम वा कुनै हताहत निम्त्याउँदैन। ट्रम्पले इरानी हमलाहरूलाई सहने कुरा छनोट गरेमा तनावको चक्रलाई अन्त्य गर्छ, र इजरायल, युद्धको परिणामसँग सन्तुष्ट भएर, पनि पछि हट्छ। यद्यपि, धेरै चरहरूको कारण, धेरै कुरा ट्रम्प, इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहु, इरानी सर्वोच्च नेता अली खामेनी, र उनीहरू वरपरका व्यक्तिहरूको बुद्धिमत्ता र संयममा निर्भर हुनेछ। र यो छोटो वा लामो अवधिमा राम्रो संकेत गर्दैन।
आउने समस्याहरू
लामो अवधिमा, इरानमाथि हमला गर्ने निर्णयका परिणामहरू अत्यन्त अनिश्चित छन्। यो अत्यन्तै असम्भव छ कि, इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिकाका केहीले आशा गरे जस्तै, यी हमलाहरूले इरानी शासनको पतनलाई उत्प्रेरित गर्नेछ। शासनसँग अझै पनि बन्दूकहरू छन् र इस्लामिक गणतन्त्रलाई आक्रमण गरेर ढाल्न कुनै स्थल–सेना आउँदै छैन। यो बशर अल–असदको सिरिया होइन, जुन एक दशकको गृहयुद्धले ध्वस्त र खोक्रो भएको थियो र डिसेम्बर २०२४ मा शासन ढल्यो। र यदि द्वन्द्व र धेरै वरिष्ठ इरानी अधिकारीहरूको मृत्युले कुनै संयोगवश शासनलाई भत्कायो भने, त्यसले ल्याउने अस्थिरता र हिंसाले लोकतन्त्र उत्पादन गर्ने सम्भावना कम छ र बरु अधिक कट्टरपन्थी नेतृत्व वा खतरनाक शून्यता निम्त्याउन सक्छ।
सबैभन्दा राम्रो अवस्था के हो भने शासनभित्रका अधिक उदारवादी आवाजहरू, जस्तै इरानी राष्ट्रपति मसुद पेजेश्कियन, पूर्वराष्ट्रपति हसन रुहानी, र उनीहरूका सुधारवादी साथीहरूले आन्तरिक शक्ति संघर्षमा जित्छन् र इरानले आफ्नो मार्ग परिवर्तन गर्न आवश्यक छ भन्ने निष्कर्ष निकाल्छन्। उनीहरूले आणविक कार्यक्रम र मध्य पूर्वभरका प्रोक्सीहरूलाई समर्थन गर्ने देशको नीति महँगो र गलत कदमहरू थिए जसले इरानमा केवल दुख ल्याएको ठान्न सक्छन्। उनीहरूले गत शरदमा हिजबुल्लाहले स्वीकार गरेको जस्तै सम्झौता स्वीकार गर्नेछन्—इजरायली र अमेरिकी शर्तहरूमा युद्धविराम।
तर इरान हिजबुल्लाह होइन। यो ९० मिलियन जनसंख्या भएको देश हो। यसको सरकार धेरै लचिलो हुने सम्भावना छ। अधिक सम्भावित परिदृश्य भनेको पहिलो खाडी युद्धपछि सद्दाम हुसेनको इराकमा भएको जस्तै हो। इरानमा बाँकी रहने एक कमजोर शासन हुनेछ, तर यो अधिक कट्टरपन्थी, संयुक्त राज्य अमेरिकाप्रति शत्रुतापूर्ण, र जोखिम लिन इच्छुक हुनेछ।
यो परिदृश्यमा, इरानले निश्चित रूपमा आणविक हतियार प्राप्त गर्ने प्रयास गर्नेछ। इरानको कार्यक्रम र यसका स्रोतहरूलाई पहिले नै धक्का पुगिसकेकोले, यो कति समय लाग्छ भन्ने स्पष्ट छैन। सद्दामले १९९० को दशकमा बम विकास गर्न असफल भए, यद्यपि इराकको कार्यक्रममा इरानको जस्तो ज्ञान र क्षमता थिएन। र युद्धपछि अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सीले इरानमा पुनः पहुँच प्राप्त गर्ने र इरानको आणविक कार्यक्रमको अनुगमन गर्ने सम्भावना कम भएकाले, इरानी शासनले टुक्राहरू जोडेर केही वर्षमा बम बनाउन सक्छ। निश्चित रूपमा, अमेरिकी र इजरायली गुप्तचरले युद्धपछिको इरानको कुनै पनि अवस्थामा विकासहरूलाई नजिकबाट नियाल्नेछ।
इरानले अन्य प्रतिशोधका साधनहरू पनि खोज्न सक्छ, जसमा विश्वभरका अमेरिकी संरचनाहरूमाथि आतंकवादी हमलाहरू पनि पर्छन्। यसमा लक्षित हत्याहरू समावेश हुन सक्छन्, जस्तै सुलेमानीको हत्यापछि इरानीहरूले पहिले नै प्रयास गरेका छन् वा पहिलो खाडी युद्धपछि सद्दामले राष्ट्रपति जर्ज एच. डब्ल्यू. बुशविरुद्ध प्रयास गरेका थिए।
अर्को खतरा के हो भने अधिक निराश र कट्टरपन्थी इरानी शासनसँग इजरायलसँगको द्वन्द्व अनन्तकालसम्म चल्न सक्छ। गाजा, युक्रेन, र पहिलो इरान–इराक युद्धमा देखिए जस्तै, युद्ध सुरु गर्नुभन्दा अन्त्य गर्न धेरै गाह्रो छ। महिनौंसम्म वा वर्षौंसम्म, इरानले नियमित रूपमा इजरायलमा साना मिसाइल सल्भोहरू पठाउन सक्छ र इजरायलले इरानमाथि हवाई हमलाहरू जारी राख्न सक्छ। संयुक्त राज्य अमेरिका यस्तो द्वन्द्वबाट धेरै हदसम्म बाहिर रहनेछ, इजरायललाई रक्षात्मक समर्थन प्रदान गर्नेबाहेक। तर यो युद्ध बीचमा फसेका नागरिकहरूका लागि भयानक हुनेछ।
संयुक्त राज्य अमेरिका जस्तो महाशक्तिका लागि, कमजोर इरानबाट आउने खतराहरू व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ तर वास्तविक लागतमा आउँछ। तिनीहरूले वरिष्ठ अमेरिकी नेताहरूको धेरै समय र ध्यान माग्नेछन् साथै सैन्य स्रोतहरू र मध्य पूर्वमा लगानीहरू जुन अन्य मन्चहरूमा केन्द्रित हुन सक्थे। तिनीहरूले उल्लेखनीय दोस्रो क्रमका प्रभावहरू पनि बोक्न सक्छन्। खाडी युद्धको पछिल्तिर, मध्य पूर्वमा अमेरिकी सैन्य उपस्थितिले अल–कायदाको लागि एकजुट हुने नारा बन्यो र अन्ततः ९–११ हमलाहरूमा भूमिका खेल्यो।
अन्तमा, यदि द्वन्द्व बढ्यो र संयुक्त राज्य अमेरिका आफूलाई युद्धमा थप तानिएको र फेरि मध्य पूर्वमा फसेको पायो भने, इजरायलसँगको अमेरिकी सम्बन्ध धेरै परिवर्तन हुन सक्छ। इराकमा अमेरिकी आक्रमणको पछिल्तिर, अमेरिकी हस्तक्षेपलाई प्रोत्साहन गरेकोमा इजरायललाई दोष दिने कुरा कट्टर षड्यन्त्र सिद्धान्तवादीहरूको क्षेत्र थियो। यद्यपि, यदि संयुक्त राज्य अमेरिका यस्तो युद्धमा तानियो जुन धेरैजसो अमेरिकीहरूले देशले प्रवेश गर्नुहुँदैन भन्ने विश्वास गर्छन्, र यो गलत दिशामा गयो भने, अमेरिकी जनता उचित रूपमा इजरायललाई दोष दिनेछ। पहिले नै, अमेरिकी वामपन्थीहरूमा, गाजामा इजरायलको व्यवहारले अमेरिका–इजरायल गठबन्धनको समर्थनलाई नाटकीय रूपमा घटाएको छ, र दक्षिणपन्थमा अमेरिकी विदेश नीतिबारे तीव्र बहस भइरहेको छ, विशेष गरी राजनीतिक टिप्पणीकार टकर कार्लसन र अमेरिकी सिनेटर टेड क्रुज बीच इजरायलको समर्थन र इरानमा युद्धमा जाने निर्णयबारे भएको विवादास्पद आदानप्रदानले देखाउँछ।
जोखिमपूर्ण सम्भावनाहरू
यी हमलाहरू सफल हुन सक्छन्। आगामी दिनहरू वा हप्ताहरूमा, इरानले इजरायल र संयुक्त राज्य अमेरिकाको पक्षमा शर्तहरू स्वीकार गर्न बाध्य हुन सक्छ र युद्ध छिट्टै समाप्त हुन सक्छ। तर मध्य पूर्वमा अमेरिकी सैन्य हस्तक्षेपहरूको इतिहास र मानव इतिहासमा युद्धको प्रकृतिले के देखाएका छ भने अमेरिकी संलग्नताले ठूलो जोखिम बोक्छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाको लागि सबैभन्दा राम्रो र दिगो विकल्प सधैं कूटनीतिक सम्झौता खोज्नु थियो जसले इरानको आणविक कार्यक्रमलाई प्रमाणित रूपमा सीमित गर्थ्यो। दुर्भाग्यवश, अहिलेका घटनाहरूपछि, यो विकल्प धेरै कम सम्भावित छ।
फरेन अफेयर्सबाट
प्रतिक्रिया दिनुहोस्