भारत इस्लामिक र औपनिवेशिक इतिहास मेटाउन चाहन्छ

यही महिनाको सुरुमा, महाराष्ट्रको पश्चिमी राज्य नागपुरमा पुलिस र हिन्दु तथा मुस्लिम भीडबीच भएको झडपमा करिब ७० जना घाइते भए। हिन्दु राष्ट्रवादी प्रदर्शनकारीहरूले, जुन सत्तारुढ भारतीय जनता पार्टीसँग सम्बद्ध थिए, औरंगजेबको पुतला जलाएपछि आक्रोशित मुस्लिमहरूले गाडीहरूमा आगो लगाए र पुलिससँग लडाइँ गरे। औरंगजेब एक मुस्लिम सम्राट थिए जसले १६५८ देखि १७०७ सम्म मुगल साम्राज्यको शासन गरेका थिए, उनले केही समयको लागि भारतीय उपमहाद्वीपको अधिकांश भाग समेटेका थिए। प्रदर्शनकारीहरूले सरकारले औरंगजेबको साधारण चिहान भत्काउनुपर्ने माग गरेका थिए—यो विचार धेरै मुस्लिम र हिन्दु धर्मनिरपेक्षवादीहरूलाई घृणित लाग्छ।

हिन्दु राष्ट्रवादी मागको तत्कालीन कारण “छावा” नामक बलिउड चलचित्र देखिन्छ, जसले औरंगजेबले १७ औं शताब्दीको उत्तरार्धमा मुगल साम्राज्यसँग लड्ने व्यापक रूपमा सम्मानित हिन्दु राजाको छोरा र उत्तराधिकारीको मृत्युदण्डको क्रूर विवरणमा केन्द्रित छ। यो चलचित्र, जुन यो वर्षको सबैभन्दा धेरै कमाइ गर्ने भारतीय चलचित्र बनिसकेको छ, विश्वव्यापी रूपमा ९० मिलियन डलरभन्दा बढी कमाइ गरेको छ।

चलचित्रको व्यावसायिक सफलता र यसले उत्पन्न गरेको विवाद सत्तारुढ हिन्दु राष्ट्रवादीहरू र एक समय प्रभावशाली हिन्दु धर्मनिरपेक्षवादी र मुस्लिम समूहहरूबीचको वैचारिक लडाइँको बीचमा भइरहेको छ। हिन्दु राष्ट्रवादीहरूको खलनायकको सूचीमा, सायद औरंगजेबभन्दा माथि कोही छैन। उनीहरूले उनलाई आफ्ना भाइहरूको हत्या गरेको, आफ्ना बाबुलाई कैद गरेको, हिन्दुहरूमाथि इस्लामिक जजिया कर पुनः लागू गरेको, हिन्दु मन्दिरहरू ध्वस्त गरी त्यसको ठाउँमा मस्जिदहरू बनाएको, इस्लाममा धर्म परिवर्तन गर्न अस्वीकार गर्ने सिख आध्यात्मिक नेताहरूलाई मृत्युदण्ड दिएको र हिन्दु धार्मिक मेलाहरूलाई प्रतिबंध गरेकोमा घृणा गर्छन्।

केही भारतीय मुस्लिमहरूले औरंगजेबको धार्मिकता र सैन्य कौशलको प्रशंसा गर्छन्। उनले मुगल साम्राज्यलाई यसको सबैभन्दा टाढाको सीमासम्म विस्तार गरे। उनको साम्राज्यले आजको अफगानिस्तानको काबुल, पाकिस्तानको लाहोर, दक्षिण भारतको चेन्नई र बंगलादेशको ढाकासम्म फैलिएको थियो। यसमा करिब १५ करोड मानिसहरू थिए, जुन त्यस समयको युरोपको जनसंख्याभन्दा बढी थियो।

तर औरंगजेबलाई राक्षसीकरण गर्नुको विरोधमा धर्मनिरपेक्षवादीहरूको तर्क उनको कार्यको प्रशंसा गर्नमा कम र तिनलाई सन्दर्भमा राख्नमा बढी आधारित छ। तर्क यस्तो के हो भने १७ औं शताब्दीमा धार्मिक कट्टरता र रक्तपात सामान्य थिए। र औरंगजेबले केही हिन्दु मन्दिरहरू भत्काए पनि, उनले अरूलाई अनुदान दिएका थिए। सबैभन्दा माथि, धर्मनिरपेक्षवादीहरूले तर्क गर्छन् कि भारतले अगाडि बढ्नु पर्छ। विगतलाई बारम्बार बहस गर्नुको के अर्थ ?

आजको भारतमा, औरंगजेबको पक्ष लिनु हारको लडाइँ हो। २०१५ मा, सरकारले नयाँ दिल्लीको एक प्रमुख सडक औरंगजेब रोडको नाम परिवर्तन गरी भारतका एक पूर्व राष्ट्रपतिको नाममा राख्यो। २०२३ मा, मुगल शासकको नामबाट नामाकरण गरिएको औरंगाबाद शहरको नाम परिवर्तन गरी छत्रपति सम्भाजीनगर राखियो, जुन हिन्दु शासकको नाममा छ जसको मृत्युलाई हालको बलिउड चलचित्रले चित्रण गरेको छ। प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले औरंगजेबको “अत्याचार” र “आतंकवाद” को निन्दा गरेका छन्। सामाजिक सञ्जालमा, भारतीयहरूले नियमित रूपमा मुगल सम्राटको तुलना स्टालिन र हिटलरसँग गर्छन्।

हिन्दु राष्ट्रवादीहरू औरंगजेबलाई मेटाउनमा मात्र रुचि राख्दैनन्ः उनीहरू भारतमा इस्लामिक शासनको शताब्दीहरूलाई समग्र रूपमा मेटाउन चाहन्छन्। हालका वर्षहरूमा, उनीहरूले धेरै शहरहरू, जिल्लाहरू र सांस्कृतिक स्थलहरूको नाम हिन्दु नामहरूले परिवर्तन गरेका छन्।

जो भारतले इतिहासलाई बढी संयमका साथ हेरोस् भन्ने चाहन्छन्, उनीहरूको कुरामा सत्यता छ। देशले ऐतिहासिक स्थलहरू भत्काउन वा इस्लामिक शासनका सबै चिन्हहरू मेटाउन स्थानहरूको नाम परिवर्तन नगरी विगतसँग सम्झौता गर्न सक्नुपर्छ।

यस तर्कको समस्या यो हो कि भारतको इस्लामिक विगतलाई मेटिनबाट रोक्न खोज्ने धेरैले ब्रिटिश औपनिवेशिक शासनका प्रतीकहरू मेटाउँदा उही रणनीति अपनाएका थिए।

वर्षौंदेखि, अंग्रेजीकरण गरिएका स्थान नामहरू बम्बई, मद्रास र कलकत्ता क्रमशः मुम्बई, चेन्नई र कोलकातामा परिणत भएका छन्। रानी भिक्टोरियाको स्वर्ण जयन्ती मनाउन १९ औं शताब्दीको अन्तमा निर्मित भव्य भिक्टोरिया टर्मिनस रेलवे स्टेशनको नाम अब छत्रपति शिवाजी महाराज टर्मिनस राखिएको छ, जुन औरंगजेबसँग लड्ने मराठा साम्राज्यका संस्थापकको नाममा छ। ब्रिटिश वायसराय र गभर्नर–जनरलहरूको नाममा राखिएका सडकहरू मेटाइएका छन्। साम्राज्यवादी शासकहरूका मूर्तिहरू खेतहरू वा अन्य कतै दुर्गम स्थानहरूमा सडिरहेका छन्। केही अतिराष्ट्रवादीहरूले इन्डिया नामको प्रयोग रोकेर यसलाई “भारत” ले प्रतिस्थापन गर्न खोज्छन्, जुन हिन्दीमा देशको आधिकारिक नाम हो।

भारतको तुलनामा, पश्चिमी देशहरू भाग्यशाली छन् कि उनीहरूसँग विगतलाई बढी संयमका साथ हेर्ने संस्कृति छ। तैपनि, भारतको इतिहासमाथिको युद्धले २०२० मा जर्ज फ्लोयडको हत्यापछि भएको उन्मादको समयमा कट्टर वामपन्थी प्रदर्शनकारीहरूको अतिवादी व्यवहारको सम्झना गराउँछ। न्यूयोर्क टाइम्सका अनुसार, फ्लोयडको मृत्युको तीन वर्षपछि, कार्यकर्ताहरूले अमेरिकाभर २३० भन्दा बढी कथित श्वेत प्रभुत्वका प्रतीकहरू हटाउन सफल भएका थिए।

यो उन्माद अमेरिकामा कम भएको देखिन्छ। तर भारतबाट प्राप्त पाठ स्पष्ट छ। यदि तपाईंले एक समूहलाई समकालीन राजनीतिक लडाइँमा इतिहासलाई हतियारको रूपमा प्रयोग गर्न दिनुभयो भने, अर्को समूहले तपाईंले संरक्षण गर्न चाहने प्रतीकहरूसँग पनि त्यही गर्ने कुरामा आश्चर्य नमान्नुहोला ।

द वाल स्ट्रिट जर्नलबाट, अनुवाद एबीसी न्यूज डेस्क ।
धूमे ‘माई फ्रेन्ड द फ्यानाटिकस् ट्राभल्स विथ अ र्‍याडिकल इस्लामिस्ट'(स्काईहर्स पब्लिसिङ, २००९) का लेखक हुन्, पुस्तकले इन्डोनेसियामा कट्टर इस्लामवादी आन्दोलनको उदयलाई चित्रण गर्छ। उनको अर्को पुस्तकले २०१४ मा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको निर्वाचनपछि भारतको परिवर्तनलाई देखाएको छ ।

मार्च २८, २०२५, द वाल स्ट्रिट जर्नलबाट