तेहरानका नेताहरू विश्वास गर्छन् कि वाशिंगटनले इस्राएललाई नियन्त्रणमा राख्नेछ ताकि क्षेत्रीय युद्ध हुन नपाओस् ।

: भाली नसर, जोस हप्किन्स विश्वविद्यालयको स्कूल अफ एड्भान्स्ड इन्टरनेशनल स्टडिजमा माजिद खद्दुरी मिडल इस्ट स्टडिज र अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका प्रोफेसर हुन्।)

अक्टोबर १ मा, यस वर्षको दोस्रो पटक, इरानले इस्राएलतिर लगभग २०० मिसाइलहरूबाट आक्रमण गरेको थियो। यस पटकको आक्रमणमा थप उन्नत मिसाइलहरू प्रयोग गरिएको थियो र यसमा थोरै मात्र चेतावनी दिइएको थियो। यद्यपि मिसाइलहरूले ठूलो क्षति पुर्‍याएनन्, तिनले इरानको इस्राएलमाथि आक्रमण गर्ने इच्छाशक्ति र क्षमता प्रकट गरेका थिए। यो गाजा युद्ध र समग्र मध्यपूर्वको सुरक्षा र स्थिरताका लागि ठूलो मोड थियो। इरानका नेताहरूले किन यसै समयमा यति साहसी कदम उठाए त, र उनीहरू अब कसरी अघि बढ्नेछन् ?

यस पछिल्लो आक्रमणको सबैभन्दा नजिकको कारण प्रतिशोध थियो। इरानले यसलाई इस्राएलले हमासका नेता इस्माइल हानियेहलाई जुलाईमा तेहरानमा हत्या गरेको र हालै हिजबुल्लाहका नेता हसन नसरल्लाह र इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड्स कर्प्सका जनरल अब्बास निलफोरुशानलाई बेरुतमा हत्या गरेको जवाफी कारबाहीका रूपमा अथ्र्याएको थियो ।  इरानले बदला लिनुका साथै इस्राएलको आक्रामकतालाई रोक्न चाहन्थ्यो, विशेष गरी हालैका सफल आक्रमणहरू पछि, जसले हिजबुल्लाहलाई गम्भीर क्षति पुर्‍याएको थियो।

तर प्रतिशोध एक खतरनाक दाउ थियो, किनकि यसले इस्राएलको कठोर प्रतिकारलाई निम्त्याउन सक्थ्यो र इस्राएल र संयुक्त राज्य अमेरिकासँग पूर्ण युद्धमा परिणत हुन सक्थ्यो।

इरानले गाजा युद्धलाई मध्यपूर्वका लागि रणनीतिक पुनर्स्थापनाको रूपमा देखेको थियो। यसले फेरि पनि प्यालेस्टिनीहरूको समस्यालाई केन्द्रमा ल्याएको थियो, र यस युद्धमा क्षेत्रीय र वैश्विक प्रतिक्रियाले इस्राएललाई कूटनीतिक रूपले अन्योलमा पारेको थियो। अक्टोबर ७, २०२३ मा हमासले गरेको प्रारम्भिक आक्रमणपछि, तेहरान र यसको ‘अक्ष प्रतिरोध’ का सहयोगीहरूले यो अन्योललाई गहिरो बनाउन खोजिरहेका थिए, तर उनीहरु ठूला क्षेत्रीय युद्धबाट बच्न पनि चाहन्थे, जसले इरानलाई संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको प्रत्यक्ष टक्करमा ल्याउन सक्थ्यो।

इस्राएलले भने गाजा युद्धलाई बढाएर इरान र अमेरिकालाई टक्करमा ल्याउने योजना बनाउन खोजिरहेको थियो। संयुक्त राज्य अमेरिकाले मध्यपूर्वमा आफ्नो सैनिक उपस्थिति बढाएको छ ताकि इरान र हिजबुल्लाहको आक्रमणबाट इस्राएलको रक्षा गर्न सकियोस्। यदि इरान, हिजबुल्लाह, र इस्राएलबीचको टकराव खुला युद्धमा बदलिन्छ भने वाशिंगटन यसमा इस्राएलको पक्षमा उत्रनेछ।

तेहरानले ठानेको थियो कि हानियेहको हत्या, त्यसपछि नसरल्लाहको हत्या, इरानलाई युद्धको जालमा पार्ने इस्राएलको प्रयास थियो। हानियेहको हत्यापछि, इरानले कुनै प्रतिक्रिया नजनाउने निर्णय गरेको थियो, तर नसरल्लाहको हत्यामा प्रतिक्रिया नजनाई रहन सक्दैनथ्यो।

हिजबुल्लाह इरानको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण क्षेत्रीय सहयोगी हो, र तेहरानले यसलाई जोगाउन बाध्य थियो। नसरल्लाह अरब विश्वमा अत्यन्त प्रभावशाली थिए, र उनले इरानको क्षेत्रीय प्रभावको आधारमा रहेका सम्पूर्ण सहयोगीहरूको नेटवर्कको नेतृत्व गर्थे। उनको हत्या इरानको लागि ठूलो धक्का थियो,स त्यसको जवाफ नदिनु भनेको इस्लामिक गणतन्त्रको वैधता नै संकट मा पर्न सक्थ्यो ।

सेप्टेम्बर १७ मा सयौं पेजरहरू विस्फोट गराएर सुरु भएको र नसरल्लाहको हत्या र अहिलेको जमिनी आक्रमणसँगै भएको इस्राएलको आक्रमणले देखाएको थियो कि इस्राएल जित्नको लागि आत्मविश्वासी देखिन्थ्यो। इरानले यसलाई चुपचाप स्वीकार्न सक्दैनथ्यो।

तेहरानको निष्क्रियताले इरानको सरकारलाई व्यापक आलोचना व्योहर्नु परेको थियो, विशेष गरी अरबी विश्वका केही इरानप्रति सहानुभूति राख्ने समूहहरू र इरानभित्रका कट्टरपन्थीहरूबाट। ती आरोपहरूले इरानी नेतृत्वमाथि कारबाही गर्न दबाब पारेको थियो। मंगलबारको मिसाइल आक्रमण जोखिमपूर्ण कदम थियो, तर त्यो आवेगजन्य प्रतिक्रिया थिएन। यसले तेहरानमा गरिएका जटिल हिसाबकितावहरूलाई झल्काउँछ।

इरानले देखाउन चाहन्थ्यो कि उसँग इस्राएलमाथि प्रहार गर्ने साहस र क्षमता दुवै छ। तर यसले मध्यपूर्वमा इरान मात्रै यस्तो देश हो, जसले इस्राएललाई प्रत्यक्षरूपमा सामना गर्न सक्छ भन्ने पनि देखाउन खोजेको थियो। यसले इरानलाई अरबी जनताबाट समर्थन दिलाउन सक्छ, तर यसले इस्राएलको प्रतिकारलाई निम्त्याउन सक्छ, जसका कारणबाट इरानले हालसम्म टाल्न खोजेको युद्धमा परिणत हुन सक्छ।

इजरायलले अप्रिलमा दमास्कसमा रहेको इरानी कन्सुलेटमाथि गरेको आक्रमणपछि इरानले लगभग ३०० ड्रोन र मिसाइलहरू प्रक्षेपणद्धारा गरेको जवाफले इस्राएललाई थप आक्रमण गर्नबाट रोक्न सकेन। न त यस पछिल्लो मिसाइल आक्रमणले नै इस्राएललाई निश्चितरूपले रोक्ने सम्भावना छ।

तर यसले संयुक्त राज्य अमेरिकाका लागि चुनौती बढाएको छ। इरानको मुख्य उद्देश्य इस्राएललाई रोक्नु होइन, तर संयुक्त राज्य अमेरिकालाई यसो गर्न बाध्य बनाउनु हो। यो केवल आशावाद वा दीर्घकालीन दाउ मात्र होइन। यद्यपि पश्चिमी मिडियामा बाइडेन प्रशासनसँग इस्राएलको निर्णयमा कम प्रभाव परेको छ भन्ने भनाइ पाइन्छ, तर इरानले हालसालैको अनुभवलाई फरक रूपमा लिएको छ।

अप्रिलमा, वाशिंगटनले इरानसँगका मध्यस्थहरू मार्फत इरानलाई यसको प्रतिक्रिया नियन्त्रण गर्न आग्रह गरेको थियो, र त्यसपछि इरानले मिसाइल आक्रमण गरेपछि इस्राएललाई नियन्त्रण गर्न धेरै दबाब दिएको थियो। वाशिंगटनको हस्तक्षेप सफल भएको थियो। इरानले आफ्नो मिसाइल आक्रमणको सूचना पहिल्यै दिएको थियो, जसले इस्राएल, संयुक्त राज्य अमेरिका, र यसका अरब सहयोगीलाई ड्रोन र मिसाइल आक्रमणलाई रोक्न पर्याप्त समय दिएको थियो। जब इस्राएलले तेहरानमा हानियेहको हत्या गर्‍यो, वाशिंगटनले मध्यस्थहरूको माध्यमबाट तेहरानलाई गाजामा भएको युद्धविराम सम्झौताका कारण प्रतिक्रिया दिनबाट रोक्न अनुरोध गरेको थियो।

तेहरानले त्यस समय भनेको थियो कि उसले युद्धविराम वार्ता नगर्ने भनेर हमासलाई कमजोर बनाउन चाहँदैन, र उसले कूटनीतिक असफलताको दोष लिन पनि चाहँदैन। यस पटक पनि, तेहरानले वाशिंगटनलाई इस्राएललाई रोक्न उक्साउने प्रयास गर्नेछ, र सम्भावित क्षेत्रीय युद्धको खतरा उत्पन्न गरेर बाइडेनलाई यसबारे ध्यान दिन बाध्य पार्नेछ।

इरानको विश्वास छ कि इस्राएलले हमास, हिजबुल्लाह, र हुथीहरूलाई समाप्त पार्न चाहन्छ, र यसले इरानलाई कमजोर पार्नेछ। यो लामो युद्ध हुनेछ, र यसले अमेरिकी संलग्नताको माग गर्दछ।

यद्यपि अमेरिकी सरकार अर्को महँगो सैन्य झमेलामा पर्न चाहँदैन, उसले यस युद्धमा इस्राएलको दवावलाई रोक्न पनि सकेको छैन।

इस्राएलले नसरल्लाहको मृत्युपछि दिने बयानमा नागरिकको मृत्युको कुनै उल्लेख गरेन, न त आवासीय क्षेत्रमा २,००० पाउन्डका बंकर–बस्टर बमहरू प्रयोग भएकोमा कुनै प्रतिक्रिया दिएको छ। त्यस्तै, वाशिंगटनले लेबननमा भएको मानवीय संकटलाई स्वीकार गरेको छैन, जसले लगभग १ मिलियन मानिसलाई विस्थापित गरेको छ।त्यस्तैगरी, वाशिंगटनले हुदैदा बन्दरगाह र यमनको इन्धन भण्डारमा इस्राएली बमबारीको पनि विरोध गरेन, जसले पहिले नै मानवीय संकट झेलिरहेको यमनीहरूलाई अझ गम्भीर असर पार्नेछ।

तेहरानले त्यसबेला भनेको थियो कि उसले हमासलाई कमजोर पार्दैन जबसम्म युद्धविरामको वार्ता चलिरहेको छ, र उसले कूटनीतिक असफलताको दोष पनि आफूमा नलागोस् भन्ने चाहेको देखायो । यसपटक पनि, तेहरानले वाशिंगटनलाई इस्राएललाई रोक्ने घटनाका रुपमा हेरिरहेको छ, क्षेत्रीय युद्धको खतरालाई रोक्न संयुक्त राज्यलाई इस्राएली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूलाई दबाब दिन प्रेरित गर्न खोजिरहेको छ।

तेहरानका अधिकारीहरू विश्वास गर्छन् कि एकमात्र अपवाद भनेको वाशिंगटनले तत्काल क्षेत्रीय युद्धको सम्भावनासँग सामना गर्दा देखाउने प्रतिक्रिया हो। तेहरानको रणनीति वाशिंगटनलाई युद्धको सम्भावनासँग जुध्न बाध्य पार्ने हो। अमेरिकी चाहना ठूलो युद्ध टार्नुपर्ने र इस्राएलले जोखिम उठाउन खोजेको बीचको अन्तरलाई शोषण गरेर मात्र इरानले आफ्ना क्षेत्रीय स्वार्थहरू सुरक्षित गर्न सक्छ भन्ने तर्क छ। यसमा अमेरिकी चुनावपछिका परमाणु वार्तामा संलग्न हुने ढोका खुल्ला राख्ने इरानको चाहना पनि सामेल छ, जुन नयाँ इरानी राष्ट्रपति र उनको विदेश नीति टोलीले खुलेर व्यक्त गरेका छन्।

साँचो कुरा के हो भने अमेरिकी सरकार क्षेत्रीय युद्ध चाहँदैन—र यो युद्धमा पर्नको लागि अझ कम इच्छुक छ। तर यदि इरानले प्रत्यक्ष रूपमा इस्राएललाई आक्रमण गर्यो भने, यस्तो युद्ध टार्न वाशिंगटनको इच्छाशक्ति र क्षमता इरानले बढी अनुमान गर्न सक्छ। जब इरानले लगातार प्रतिआक्रमण गर्न थाल्छ, अमेरिकी सहानुभूति इस्राएलसँग रहनेछ, र यदि वाशिंगटनले हस्तक्षेप गर्यो भने, यो इरानलाई रोक्नका लागि हुनेछ, जुन चाँडै वा ढिलो अमेरिकासँगको संघर्षमा परिणत हुनेछ।

यो युद्धको प्रारम्भिक क्षतिग्रस्त पक्ष परमाणु वार्ता र इरानमाथि प्रतिबन्धहरू घटाउने सम्भावना हुनेछ। वास्तवमा, यदि इरान र इस्राएल बीचको झगडाका बाबजुद वार्ता अगाडि बढ्न सक्छ भने पनि, इरानले पाउने सम्भावित प्रतिबन्ध राहत नयाँ प्रतिबन्धहरूद्वारा समाप्त हुनेछ। इरानले अमेरिकी हस्तक्षेपमा निर्भर भएर आफ्नो वर्तमान स्थिति कायम राख्न सक्षम हुनेछैन।

अबदेखि जनवरी २०२५ सम्म, मध्यपूर्वको सुरक्षा इरान र इस्राएल बीचको योजनाबद्ध तनावमा फस्नेछ। यो सुरक्षा कसरी कायम रहन्छ भन्ने कुरा दुवै पक्षको गलत आकलनमा निर्भर गर्दछ। तर यसभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा, अमेरिकाको छनोट पनि हुनेछः वाशिंगटनले कूटनीतिक रूपमा हस्तक्षेप गर्नेछ कि सैन्य रूपमा, जसले इरानलाई पछि हट्न बाध्य पार्नेछ।

वाशिंगटनको लागि पनि, अहिलेको रणनीतिमा प्रत्येक पटक तनाव बढ्दा मात्र यसको व्यवस्थापन गर्नुले यो युद्ध रोक्न सक्दैन। यसका लागि, संयुक्त राज्यले मध्यपूर्वमा जारी द्वन्द्वको अन्त्य गर्ने खेललाई आकार दिन प्रतिबद्ध हुनुपर्नेछ, नकि यसको पछिल्लो हिंसात्मक विस्फोटको मात्र प्रतिक्रिया दिने।

: फरेन पोलिसीबाट 

(भाली नसर,मेजिद खादुरी प्राध्यापक हुन्, जसले जोन हप्किन्स विश्वविद्यालयको स्कूल अफ एडभान्स्ड इन्टरनेशनल स्टडीजमा मध्यपूर्व अध्ययन र अन्तर्राष्ट्रिय मामिलामा अध्यापन गर्छन्। २००९ देखि २०११ सम्म उनी अमेरिकी राज्य विभागमा कार्यरत थिए र उनले द डिस्पेन्सेबल नेशन: अमेरिकन फरेन पोलिसी इन रिट्रीट पुस्तक लेखेका छन्।
X (ट्विटर): @vali_nasr,