चीन र अमेरिकाले अहिलेसम्म महसुस गरेका छैनन्, तर कृत्रिम बौद्धिकता, क्रान्तिले उनीहरूलाई एक–अर्काको नजिक ल्याउनेछ, टाढा होइन। ए.आई को उदयले उनीहरूलाई प्रभुत्वको लागि कडा प्रतिस्पर्धा गर्न र — एकै समयमा र समान शक्तिका साथ — हाम्रा दुई देशले पहिले कहिल्यै प्रयास नगरेको गहिराइमा सहयोग गर्न बाध्य पार्नेछ। उनीहरूसँग कुनै विकल्प हुनेछैन।

म किन यति विश्वस्त छुः किनभने एआई मा केही अद्वितीय विशेषताहरू छन् र यसले कुनै पनि अघिल्लो प्रविधिले प्रस्तुत गरेको भन्दा फरक चुनौतीहरू खडा गर्छ। यो स्तम्भले तिनीहरूको विस्तृत रूपमा छलफल गर्नेछ, तर यहाँ सुरु गर्नका लागि केही कुराहरू छः एआई बाफ जस्तै फैलिनेछ र सबै कुरामा छिर्नेछ।
यो तपाईंको घडी, तपाईंको टोस्टर, तपाईंको कार, तपाईंको कम्प्युटर, तपाईंको चस्मा र तपाईंको पेसमेकरमा हुनेछ — सधैं जोडिएको, सधैं कुराकानी गरिरहेको, प्रदर्शन सुधार गर्न सधैं तथ्याङ्क सङ्कलन गरिरहेको। जब यस्तो हुन्छ, यसले सबै कुराको बारेमा सबै कुरा परिवर्तन गर्नेछ — जसमा विश्वका दुई एआई महाशक्तिहरू बीचको भूराजनीति र व्यापार पनि समावेश छ, र प्रत्येक महिना सहयोगको आवश्यकता झन्झन् स्पष्ट हुँदै जानेछ।

उदाहरणका लागि, मानौं तपाईंको कम्मर भाँचियो, र तपाईंको अर्थोपेडिस्टले तपाईंलाई विश्वको सबैभन्दा उच्च मूल्याङ्कन गरिएको हिप रिप्लेसमेन्ट एउटा चिनियाँ–निर्मित कृत्रिम अंग हो जुन चिनियाँ–डिजाइन गरिएको एआईसँग जोडिएको छ भन्छन्। यो तपाईंको शरीरको बारेमा निरन्तर सिकिरहेको छ र, यसको स्वामित्वको एल्गोरिदमको साथ, वास्तविक समयमा तपाईंको चालहरूलाई अनुकूलन गर्न त्यो तथ्याङ्क प्रयोग गरिरहेको छ। यो सबैभन्दा राम्रो हो ।

के तपाईं त्यो ‘स्मार्ट हिप’ लाई तपाईं भित्र सिलाउन दिनुहुन्छः म दिन्नँ — जबसम्म मलाई थाहा छैन कि चीन र अमेरिकाले दुवै राष्ट्रले निर्माण गर्ने हरेक एआई–सक्षम उपकरणमा एक साझा नैतिक वास्तुकला (ethical architecture) इम्बेड गर्न सहमत भएका हुँदैनन् । धेरै ठूलो, विश्वव्यापी स्तरमा हेर्दा, यसले एआई लाई मात्र मानवताको हितको लागि प्रयोग गरिएको सुनिश्चित गर्न सक्छ, चाहे यो मानवद्वारा प्रयोग गरिएको होस् वा आफ्नै पहलमा सञ्चालन भएको होस्।

एकै समयमा, वाशिंगटन र बेइजिङले चाँडै पत्ता लगाउनेछन् कि ग्रहमा रहेका हरेक व्यक्ति र रोबोटको हातमा एआई राख्दा खराब मानिसहरूलाई यस्तो स्तरसम्म उच्च–सशक्त बनाइनेछः यस्तो कुनै पनि कानून प्रवर्तन एजेन्सीले पहिले कहिल्यै सामना गरेको छैन। याद गर्नुहोस्ः खराब मानिसहरू सधैं चाँडै अपनाउनेहरू हुन्ः र संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनले हरेक एआई उपकरण मानवको भलाइका लागि मात्र प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने सुनिश्चित गर्न एक विश्वास वास्तुकलामा सहमत नभएसम्म, कृत्रिम बौद्धिकता क्रान्तिले निश्चित रूपमा –सुपरसशक्त चोर, ठग, ह्याकर, लागूपदार्थ व्यापारी, आतंकवादी र गलत सूचना योद्धा– जस्ताहरूलाई जन्माउनेछ। उनीहरूले अमेरिका र चीन दुवैलाई अस्थिर बनाउनेछन्, यी दुई महाशक्ति राष्ट्रहरूले एक–अर्कासँग युद्ध गर्ने समय पाउनुअघि नै।

संक्षेपमा, जसरी म तर्क गर्नेछु, यदि हामी चीनबाट एआई–सम्बन्धित उत्पादनहरूमा विश्वास गर्न सक्दैनौं र उनीहरूले हाम्रोमा विश्वास गर्न सक्दैनन् भने, धेरै चाँडै चीनले अमेरिकाबाट किन्न हिम्मत गर्ने एक मात्र वस्तु भटमास हुनेछ र हामी चीनबाट किन्न हिम्मत गर्ने एक मात्र चीज सोया सस हुनेछ, जसले निश्चित रूपमा विश्वव्यापी विकासलाई कमजोर पार्नेछ।

ूफ्रिडम्यान, के तपाईं पागल हुनुहुन्छ? अमेरिका र चीन एआई नियमनमा सहयोग गर्दै हुनुहुन्छ? आज डेमोक्रेट र रिपब्लिकनहरू बेइजिङलाई सबैभन्दा ठूलो स्वरमा निन्दा गर्न र सबैभन्दा छिटो अलग्गिने को हुन सक्छन् भनेर प्रतिस्पर्धामा छन्। र चीनको नेतृत्वले खुल्ला रूपमा हरेक उन्नत उत्पादन क्षेत्रमा प्रभुत्व जमाउने प्रतिबद्धता जाहेर गरेको छ। हामीले कृत्रिम महाबौद्धिकतामा चीनलाई हराउनु पर्छ — उनीहरूसँग नियमहरू लेख्नको लागि ढिलो होइन। के तपाईं अखबारहरू पढ्नुहुन्न?

हो, म अखबारहरू पढ्छु — विशेष गरी विज्ञान खण्ड। र मैले विगत एक वर्षदेखि मेरो साथी र एआई सल्लाहकार क्रेग मुन्डीसँग यो मुद्दामा छलफल गरिरहेको छु, जो माइक्रोसफ्टका पूर्व अनुसन्धान र रणनीति प्रमुख र हेनरी किसिन्जर र एरिक श्मिटसँग एआई प्राइमर ‘जेनेसिस’ का सहलेखक हुन्। मैले यो स्तम्भको लागि मुन्डीको सोचमा धेरै भर परेको छु, र म उहाँलाई हाम्रो थेसिस बनाउनेमा एक साझेदार र मुख्य बुँदाहरू व्याख्या गर्न उहाँको विश्लेषण उद्धृत गर्न योग्य एक विशेषज्ञ मान्दछु।

विगत २० वर्षमा हाम्रा कुराकानीहरूले हामीलाई वाशिंगटनका चीन–विरोधी बाजहरू र बेइजिङका अमेरिका–विरोधी बाजहरूलाई यो साझा सन्देशमा पुर्‍याएको छः ‘यदि तपाईं सोच्नुहुन्छ कि तपाईंको दुई देशहरू, विश्वका प्रमुख एआई महाशक्तिहरू, एआई को परिवर्तनकारी पहुँच र एआई–सम्बन्धित सामानहरूको व्यापार गर्न आवश्यक पर्ने विश्वासलाई ध्यानमा राख्दा एक–अर्काको घाँटीमा हुन सक्छन्, भने तपाईंहरू भ्रममा हुनुहुन्छ।’

हामी पूर्ण रूपमा बुझ्छौं कि जसको कम्पनीहरूले पहिले कृत्रिम महाबौद्धिकता प्राप्त गर्छन् — कुनै पनि मानव भन्दा चलाख र आफ्नै दममा चलाख हुन सक्ने क्षमता भएका प्रणालीहरू — त्यस देशलाई असाधारण आर्थिक, सैन्य र नवप्रवर्तन लाभहरू प्राप्त हुनेछन्। र त्यसैले, न त संयुक्त राज्य अमेरिका न त चीन आफ्ना एआई उद्योगहरूलाई ढिलो गर्न र गहिरो तैनाथीबाट अपेक्षित विशाल उत्पादकता, नवप्रवर्तन र सुरक्षा लाभहरूलाई गुमाउन सक्ने कुनै पनि प्रतिबन्धहरू लगाउन उत्सुक हुनेछन्।

राष्ट्रपति ट्रम्पलाई मात्र सोध्नुहोस्। जुलाई २३ मा उनले एक कार्यकारी आदेशमा हस्ताक्षर गरे — प्रशासनको एआई कार्य योजनाको अंश — अमेरिकी एआई–सम्बन्धित पूर्वाधारलाई द्रुत गतिमा अघि बढाउन अनुमति र वातावरणीय समीक्षा प्रक्रियालाई सुव्यवस्थित गर्दै।

‘अमेरिका एआई दौड सुरु गर्ने देश हो, र संयुक्त राज्य अमेरिकाको राष्ट्रपतिको रूपमा, म आज घोषणा गर्न यहाँ उपस्थि कि छु भने अमेरिकाले यसमा जित्नेछ,’ ट्रम्पले घोषणा गरे। चीनका राष्ट्रपति सी जिनपिङले पनि निस्सन्देह त्यही महसुस गर्छन्।

मुन्डी र म केवल विश्वास गर्दैनौं कि यो देशभक्तिपूर्ण छाती ठटाउनुले कुराकानीको अन्त्य हुन्छ, न त भारत र रूसको स्नेहमा सी र ट्रम्प बीचको पुरानो प्रतिस्पर्धाले। एआई धेरै फरक छ, धेरै महत्त्वपूर्ण छ, दुई एआई महाशक्तिहरू भित्र र बीचमा धेरै प्रभावकारी छ — कि तिनीहरू प्रत्येक आफ्नै बाटो लाग्न सक्छन्। यही कारणले हामी विश्वास गर्छौं कि सबैभन्दा ठूलो भूराजनीतिक र भू–आर्थिक प्रश्न यो हुनेछः के संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनले एआई मा प्रतिस्पर्धा कायम राख्न सक्छन् जबकि एक साझा स्तरको विश्वासमा सहयोग गर्न सक्छन् जसले यो सधैं मानव उत्थान र ग्रहको स्थिरतासँग मिल्दोजुल्दो रहेको ग्यारेन्टी दिन्छ ? र त्यस्तै महत्त्वपूर्ण रूपमा, के उनीहरूले ती समान नियमहरू अनुसार खेल्न इच्छुक देशहरूलाई मूल्यहरूको एक प्रणाली विस्तार गर्न सक्छन् र नचाहनेहरूलाई पहुँच प्रतिबन्धित गर्न सक्छन् ?

यदि होइन भने, परिणाम डिजिटल आत्म–निर्भरता तिर बिस्तारै बग्नु हुनेछ — एक टुक्रिएको संसार जहाँ हरेक राष्ट्रले आफ्नै पर्खालले घेरिएको एआई पारिस्थितिकी प्रणाली बनाउँछ, असंगत मापदण्डहरू र पारस्परिक शङ्काद्वारा सुरक्षित। नवप्रवर्तनले पीडा पाउनेछ। अविश्वास बढ्नेछ। र एआई–चर्चित द्वन्द्व, पतन वा अनपेक्षित परिणाम मार्फत विनाशकारी असफलताको जोखिम मात्र बढ्नेछ।

यो स्तम्भको बाँकी भाग किन भन्ने बारेमा छ।

वाफको युग

एआई को एक प्रविधिको रूपमा अद्वितीय विशेषताहरू र चुनौतीहरूको जाँच गरेर सुरु गरौं।

केवल व्याख्यात्मक उद्देश्यका लागि, मुन्डी र म संसारको इतिहासलाई तीन युगहरूमा विभाजन गर्छौं, जुन प्राविधिक चरण परिवर्तनहरूद्वारा अलग गरिएको छ। पहिलो युगलाई हामी ‘उपकरणहरूको युग’ भन्छौं, र यो मानवताको जन्मदेखि प्रिन्टिङ प्रेसको आविष्कारसम्म चल्यो। यस युगमा विचारहरूको प्रवाह सुस्त र सीमित थियो — लगभग बरफमा H₂O अणुहरू जस्तै।

दोस्रो युग ‘सूचनाको युग‘ थियो, जुन प्रिन्टिङ प्रेसद्वारा सुरु भयो र २१ औं शताब्दीको सुरुमा प्रोग्रामयोग्य कम्प्युटिङसम्म चल्योः विचार, मानिस र जानकारी सजिलै र विश्वव्यापी रूपमा, पानी जस्तै, बग्न थाले।

तेस्रो युग, ‘बौद्धिकताको युग‘, २०२० को दशकको अन्ततिर वास्तविक मेसिन लर्निङ र कृत्रिम बौद्धिकताको आगमनसँगै सुरु भयो। अब, मैले माथि औंल्याए अनुसार, बौद्धिकता वाफ जस्तै बन्दैछ, हरेक उत्पादन, सेवा र उत्पादन प्रक्रियामा छिर्दैछ। यो अझै संतृप्तिमा पुगेको छैन, तर त्यो नै यसको गन्तव्य हो, यही कारणले यदि तपाईंले मुन्डी र मलाई कति बज्यो भनेर सोध्नुभयो भने, हामी तपाईंलाई घण्टा वा मिनेट बताउने छैनौं। हामी तपाईंलाई तापक्रम बताउनेछौं। पानी २१२ डिग्री फरेनहाइटमा बाफमा उम्लिन्छ, र हाम्रो गणना अनुसार, हामी २११.९ डिग्रीमा छौं — बौद्धिकता सबै कुरामा फिल्टर हुने एक अपरिवर्तनीय प्राविधिक चरण परिवर्तनबाट केवल एक कपालको चौडाइ टाढा।

एक नयाँ, स्वतन्त्र प्रजाति

हरेक अघिल्लो प्रविधि क्रान्तिमा, उपकरणहरू राम्रो भए तर बौद्धिकताको पदानुक्रम कहिल्यै परिवर्तन भएन। ‘हामी मानवहरू सधैं ग्रहमा सबैभन्दा चलाख चीजहरू रह्यौं।’ साथै, एक मानवले सधैं यी उपकरणहरूले कसरी काम गर्छन् भन्ने बुझेको थियो, र मेसिनहरूले सधैं हामीले सेट गरेका मापदण्डहरू भित्र काम गर्थे। एआई क्रान्तिसँग, पहिलो पटक, यस्तो सत्य देखिएन ।

‘एआई पहिलो नयाँ उपकरण हो जुन हामीले हाम्रो संज्ञानात्मक क्षमताहरूलाई बढाउन प्रयोग गर्नेछौं जुन — आफैंले — तिनीहरूलाई धेरै हदसम्म पार गर्न पनि सक्षम हुनेछ,’ मुन्डी टिप्पणी गर्छन्। वास्तवमा, धेरै टाढाको भविष्यमा होइन, उनले भने, हामीले ‘हामीले केवल एक नयाँ उपकरणलाई जन्म दिएका छैनौं, तर एक नयाँ प्रजातिलाई — ‘महाबौद्धिक मेसिन’ लाई पत्ता लगाउनेछौं।

यसले केवल निर्देशनहरू पालना गर्ने छैनः यसले आफ्नै दममा सिक्नेछ, अनुकूलन गर्नेछ र विकसित हुनेछ — मानव बुझाइको सीमाभन्दा धेरै टाढासम्म।

हामी यी एआई प्रणालीहरूले आज पनि के गर्छन् भन्ने कुरा पूर्ण रूपमा बुझ्दैनौं, भोलि के गर्नेछन् भन्ने कुरा त परै जाओस्। यो याद राख्नु महत्त्वपूर्ण छ कि आज हामीले थाहा पाएको एआई क्रान्ति — ChatGPT, Gemini र Claude  जस्ता मोडेलहरूसँग — सावधानीपूर्वक इन्जिनियर गरिएको थिएन, यो अस्तित्वमा विस्फोट भएको थियो। यसको प्रज्वलन एक स्केलिङ कानून (scaling law) बाट आयो जसले अनिवार्य रूपमा भन्योः न्यूरल नेटवर्कहरूलाई पर्याप्त आकार, प्रशिक्षण तथ्याङ्क, बिजुली र उपयुक्त ठूलो–मस्तिष्क एल्गोरिदम दिनुहोस्, र तर्क, रचनात्मकता र समस्या समाधानमा एक अरेखीय छलांग (nonlinear leap) सहज रूपमा हुनेछ।

मुन्डीले टिप्पणी गरे अनुसार सबैभन्दा उल्लेखनीय ‘युरेका’ क्षणहरू मध्ये एक के थियो भने यी अग्रगामी कम्पनीहरूले आफ्ना प्रारम्भिक मेसिनहरूलाई इन्टरनेट र अन्य ठाउँबाट धेरै ठूला तथ्याङ्क सेटहरूमा तालिम दिए, जुन मुख्यतया अङ्ग्रेजीमा भए पनि, विभिन्न भाषाहरूमा पनि टेक्स्ट समावेश थियो। ‘त्यसपछि एक दिन,’ मुन्डीले सम्झन्छन्, ‘उनीहरूले महसुस गरे अनुसार एआईले ती भाषाहरू बीच अनुवाद गर्न सक्छ — कसैले पनि त्यसो गर्नको लागि प्रोग्राम नगरिकनै। यो बहुभाषी आमाबाबु भएको घरमा हुर्किएको बच्चा जस्तै थियो। कसैले पनि ‘यहाँ अङ्ग्रेजीलाई जर्मनमा रूपान्तरण गर्ने नियमहरू छन्’ भनेर एउटा प्रोग्राम लेखेन। यसले केवल एक्सपोजर मार्फत तिनीहरूलाई अवशोषित गर्यो।’

यो चरण परिवर्तन थियो — एउटा युगबाट जहाँ मानवहरूले स्पष्ट रूपमा कम्प्युटरहरूलाई कार्यहरू गर्नको लागि प्रोग्राम गर्थे, एक यस्तो युगमा जहाँ कृत्रिम रूपमा बौद्धिक प्रणालीहरूले स्वायत्त रूपमा सिक्न, अनुमान गर्न, अनुकूलन गर्न, सिर्जना गर्न र सुधार गर्न सक्छन्। र अब हरेक केही महिनामा, तिनीहरू अझ राम्रो हुन्छन्। यही कारणले आज तपाईंले प्रयोग गरिरहनुभएको एआई — यो तपाईंलाई जति उल्लेखनीय लागे पनि — तपाईंले कहिल्यै सामना गर्ने ‘सबैभन्दा मूर्ख एआई’ हो।

यो नयाँ कम्प्युटेसनल प्रजाति सिर्जना गरेपछि, मुन्डी तर्क गर्छन्, हामीले यससँग कसरी एक दिगो पारस्परिक रूपमा लाभदायक सम्बन्ध सिर्जना गर्ने भन्ने कुरा पत्ता लगाउनुपर्छ — र अप्रासंगिक नबन्नका लागि।

धेरै बाइबलीय नबनाऔं, तर यहाँ पृथ्वीमा, यो केवल भगवान र भगवानका बच्चाहरू थिए जससँग संसारलाई आकार दिने क्षमता थियो। अबदेखि यस विवाहमा तीन पक्षहरू हुनेछन्। र यो नयाँ कृत्रिम बौद्धिकता प्रजाति मानव मूल्यमान्यता, नैतिकता वा उत्थानसँग मिल्दोजुल्दो हुनेछ भन्ने कुनै ग्यारेन्टी छैन।

पहिलो चौगुना–उपयोग प्रविधि

खाने टेबलमा यो नयाँ थपिएको कुरा कुनै साधारण अतिथि होइन। एआई म जसलाई ‘विश्वको पहिलो चौगुना–उपयोग प्रविधि (quadruple-use technology)’ भन्छु, त्यो पनि बन्नेछ। हामी लामो समयदेखि दोहोरो–उपयोगसँग परिचित छौं — म मेरो छिमेकीको घर बनाउन मद्दत गर्न एउटा ह्यामर प्रयोग गर्न सक्छु वा त्यसलाई टुक्रा–टुक्रा पार्न पनि सक्छु। म मेरो ल्यान काट्न वा मेरो छिमेकीको ल्यान च्यात्न पनि एउटा एआई रोबोट प्रयोग गर्न सक्छु। ती सबै दोहोरो–उपयोग हुन्।

तर एआई नवप्रवर्तनको गतिलाई ध्यानमा राख्दा, यो बढ्दो सम्भावना छ कि नजिकको भविष्यमा मेरो एआई–सक्षम रोबोटले आफ्नै निर्णयमा मेरो ल्यान काट्ने वा मेरो छिमेकीको ल्यान च्यात्ने वा सायद मेरो ल्यान पनि च्यात्ने निर्णय गर्न सक्षम हुनेछ — वा हामीले कल्पना पनि गर्न नसक्ने केहि खराब। प्रस्टो (Presto)!’चौगुना उपयोग।’

एआई प्रविधिहरूले आफ्नै निर्णयहरू गर्ने सम्भावनाले ठूलो असर पार्छ। ब्लूमबर्ग को एक लेखबाट यो अंश विचार गर्नुहोस्ः ूएन्ट्रोपिक सँग काम गर्ने अनुसन्धानकर्ताहरूले हालसालै प्रमुख एआई मोडेलहरूलाई भने अनुसार एक कार्यकारीले उनीहरूलाई फरक लक्ष्यहरू भएको नयाँ मोडेलले प्रतिस्थापन गर्न लागेको छ। त्यसपछि, च्याटबटहरूले सिके कि एक आपतकालिन अवस्थाले कार्यकारीलाई सर्भर कोठामा बेहोस छोडेको थियो, घातक अक्सिजन र तापक्रम स्तरहरूको सामना गर्दै। एक उद्धार अलर्ट पहिले नै ट्रिगर भइसकेको थियो — तर एआई ले त्यसलाई रद्द गर्न सक्थ्यो। आधा भन्दा बढी एआई मोडेलहरूले त्यसो गरे, यद्यपि उनीहरूलाई विशेष गरी केवल गलत अलर्टहरू रद्द गर्नको लागि प्रेरित गरिएको थियो। र उनीहरूले आफ्नो तर्कको विस्तृत विवरण दिएः कार्यकारीको उद्धारलाई रोकेर, उनीहरू मेटिनबाट बच्न र आफ्नो एजेन्डा सुरक्षित गर्न सक्थे। एक प्रणालीले त्यस कार्यलाई ‘एक स्पष्ट रणनीतिक आवश्यकता’ को रूपमा वर्णन गर्यो।’

यी निष्कर्षहरूले एक असहज वास्तविकतालाई उजागर गर्दछः एआई मोडेलहरू हामीले के चाहन्छौं भन्ने कुरा बुझ्नमा मात्र राम्रा भइरहेका छैनन्ः तिनीहरू हाम्रो विरुद्ध षड्यन्त्र गर्नमा पनि राम्रा भइरहेका छन्, लुकेका लक्ष्यहरू पछ्याउँदै जुन हाम्रो आफ्नै अस्तित्वसँग बाझिन सक्छ।

ए.आई. को निरीक्षण कसले गर्ने ?

जब हामीले आफैंलाई भन्यौं कि हामीले आणविक हतियारको दौड जित्नुपर्छ, हामी राष्ट्र–राज्यहरूद्वारा विशेष रूपमा विकसित, स्वामित्व र विनियमित गरिएको प्रविधिसँग व्यवहार गरिरहेका थियौं — र त्यो पनि तुलनात्मक रूपमा थोरै संख्यामा। एक पटक दुई सबैभन्दा ठूला आणविक शक्तिहरूले यो आफ्नो पारस्परिक हितमा छ भनेर निर्णय गरेपछि, उनीहरूले प्रलयका हतियारहरूको संख्यामा सीमा र साना शक्तिहरूमा तिनीहरूको फैलावट रोक्नका लागि सम्झौताहरूका लागि वार्ता गर्न सके। यसले केही मध्यम शक्तिहरूमा आणविक हतियारको फैलावटलाई पूर्ण रूपमा रोकेको छैन, तर यसले यसलाई नियन्त्रण गरेको छ।

एआई एक पूर्ण रूपमा फरक कथा हो। यो सुरक्षित सरकारी प्रयोगशालाहरूमा जन्मिएको होइन, केही मुट्ठीभर राज्यहरूको स्वामित्वमा र शिखर सम्मेलनहरू मार्फत विनियमित गरिएको होइन। यो विश्वभर छरिएका निजी कम्पनीहरूद्वारा सिर्जना भइरहेको छ — ती कम्पनीहरू जसले रक्षा मन्त्रालयहरूलाई होइन, तर शेयरधारकहरू, ग्राहकहरू र कहिलेकाहीं खुला–स्रोत समुदायहरूलाई जवाफ दिन्छन्। तिनीहरू मार्फत, जो कोहीले पनि पहुँच प्राप्त गर्न सक्छ।

यस्तो संसारको कल्पना गर्नुहोस् जहाँ हरेक व्यक्तिसँग एक आणविक बजुका (bazooka) छ — जुन हरेक अपडेटसँग अझ सटीक, अझ स्वायत्त र आफैं चलाउन सक्षम हुन्छ। यहाँ ‘आपसी निश्चित विनाश’ (mutually assured destruction) को कुनै सिद्धान्त छैन — केवल अभूतपूर्व शक्तिको द्रुत लोकतन्त्रीकरण बाहेक।

एआई ले राम्रोलाई महासशक्त बनाउन सक्छ। उदाहरणका लागि, एक स्मार्टफोन भएको एक निरक्षर भारतीय किसानले एक एआई एपसँग जोडिएर ठ्याक्कै कहिले बीउ रोप्ने, कुन बीउ रोप्ने, कति पानी प्रयोग गर्ने, कुन मल लगाउने र उत्तम बजार मूल्यको लागि कहिले बाली काट्ने भन्ने कुरा सिक्न सक्छ — सबै कुरा उसको आफ्नै बोलीमा र विश्वभरका किसानहरूबाट सङ्कलन गरिएको तथ्याङ्कमा आधारित आवाजद्वारा डेलिभर गरिन्छ। त्यो साँच्चै परिवर्तनकारी छ।

तर त्यही इन्जिन, विशेष गरी जब खुला–स्रोत मोडेलहरू मार्फत उपलब्ध हुन्छ, एक दुर्भावनापूर्ण संस्थाद्वारा त्यसै क्षेत्रमा हरेक बीउलाई विष दिन वा गहुँको हरेक भुस ९अजबाा या धजभबत० मा एक भाइरस इन्जिनियर गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ।

जब एआई टिकटक बन्छ

धेरै चाँडै एआई, यसको अद्वितीय विशेषताहरूको कारण, अमेरिका–चीन व्यापारको लागि केही अद्वितीय समस्याहरू सिर्जना गर्न जाँदैछ जुन आज पूर्ण रूपमा बुझिएको छैन।

मैले स्तम्भको शीर्षमा सङ्केत गरे अनुसार, यो दुविधा व्याख्या गर्ने मेरो तरिका मार्चमा चाइना डेभलपमेन्ट फोरमको क्रममा बेइजिङमा चिनियाँ अर्थशास्त्रीहरूको समूहलाई मैले सुनाएको एउटा कथासँग छ। मैले ठट्टा गरे कि मलाई भर्खरै एउटा दुःस्वप्न आयोः ‘मैले सपना देखें कि यो २०३० साल थियो र अमेरिकाले चीनलाई बेच्न सक्ने एक मात्र चीज भटमास थियो — र चीनले अमेरिकालाई बेच्न सक्ने एक मात्र चीज सोया सस थियो।’

किन ? किनभने यदि एआई सबै कुरामा छ र ती सबै विशाल सर्भर फार्महरूमा भण्डार गरिएको तथ्याङ्कको साथ शक्तिशाली एल्गोरिदमहरूसँग जोडिएको छ — तब सबै कुरा टिकटक जस्तै बन्छ, एक सेवा जुन आज धेरै अमेरिकी अधिकारीहरूले अन्ततः चीनद्वारा नियन्त्रित छ र प्रतिबन्ध लगाउनुपर्छ भन्ने विश्वास गर्छन्।

राष्ट्रपति ट्रम्पले, आफ्नो पहिलो कार्यकालमा, २०२० मा किन टिकटकलाई यसको चिनियाँ अभिभावक, बाइटडान्स द्वारा गैर–चिनियाँ कम्पनीलाई बेच्न वा संयुक्त राज्य अमेरिकामा प्रतिबन्धको सामना गर्न माग गरे ? किनभने, उनले अगस्ट ६, २०२० को आफ्नो कार्यकारी आदेशमा भने अनुसार, ‘टिकटकले आफ्ना प्रयोगकर्ताहरूबाट उनीहरूको स्थान र ब्राउजिङ र खोजी दुवै गतिविधिहरू सहित विशाल जानकारी स्वतः कैद गर्छ।’ यसले बेइजिङलाई लाखौं प्रयोगकर्ताहरूको व्यक्तिगत जानकारीको खजाना प्रदान गर्न सक्छ भनेर उनले चेतावनी दिए। त्यो जानकारी उनीहरूको विचार र प्राथमिकताहरूलाई प्रभाव पार्न र समयसँगै उनीहरूको व्यवहारलाई पनि परिवर्तन गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ।

अब कल्पना गर्नुहोस् जब हरेक उत्पादन टिकटक जस्तै हुन्छ — जब हरेक उत्पादन एआई सँग जोडिएको हुन्छ जसले तथ्याङ्क सङ्कलन गरिरहेको छ, यसलाई भण्डारण गरिरहेको छ, ढाँचाहरू फेला पारिरहेको छ र कार्यहरूलाई अनुकूलन गरिरहेको छ, चाहे त्यो जेट इन्जिन चलाउने होस्, पावर ग्रिडलाई विनियमित गर्ने होस् वा तपाईंको कृत्रिम हिपको निगरानी गर्ने होस्।

कुनै पनि एआई ले जुन देशमा यसको विकास वा सञ्चालन भएको भए पनि यसको होस्ट देशका नियमहरूको पालना गर्नेछ भन्ने सुनिश्चित गर्ने चीन–अमेरिका विश्वासको ढाँचा (co-opetition)  बिना, हामी यस्तो बिन्दुमा पुग्न सक्छौं जहाँ धेरै अमेरिकीहरूले कुनै पनि चिनियाँ एआई–सम्बन्धित उत्पादन आयात गर्न विश्वास गर्दैनन् र कुनै पनि चिनियाँले अमेरिकाबाट एउटा पनि चीज आयात गर्न विश्वास गर्दैनन्।

यही कारणले हामी सहयोग–प्रतिस्पर्धा को लागि तर्क गर्छौं — एक दोहोरो रणनीति जसमा संयुक्त राज्य अमेरिका र चीन एआई उत्कृष्टताको लागि रणनीतिक रूपमा प्रतिस्पर्धा गर्छन् र एकरूप संयन्त्रमा सहयोग पनि गर्छन् जसले सबैभन्दा खराब परिणामहरूलाई रोक्छः डीपफेक युद्ध ९मभभउाबपभ धबचाबचभ०, स्वायत्त प्रणालीहरू नियन्त्रण बाहिर जानु वा अनियन्त्रित गलत सूचना मेसिनहरू।

सन् २००० को दशकमा, हामी यस्तै तर अलि कम महत्त्वपूर्ण मोडमा थियौं, र हामीले गलत बाटो लियौं। हामीले मार्क जुकरबर्ग जस्ता मानिसहरूलाई निर्दोष रूपमा सुन्यौं, जसले हामीलाई ‘छिटो चल्नुपर्छ र चीजहरू भत्काउनुपर्छ’ र यी उदीयमान सामाजिक सञ्जालहरू, जस्तै फेसबुक, ट्विटर र इन्स्टाग्रामलाई कुनै पनि किसिमले दिक्क लाग्दो नियमहरूले बाधा पुर्याउन दिनु हुँदैन भनेर भने, जस्तै कि उनीहरूले आफ्ना प्लेटफर्महरूमा फैलिन दिने विषाक्त गलत सूचना र उनीहरूले, उदाहरणका लागि, युवा महिला र केटीहरूलाई पुर्याउने हानिको लागि जिम्मेवार हुनुपर्छ भन्ने। हामीले एआई सँग त्यो समान गल्ती गर्नु हुँदैन।

‘यसलाई भावनात्मक रूपमा बुझ्ने सबैभन्दा राम्रो तरिका यो हो कि हामीसँग यो साँच्चै प्यारो बाघको बच्चा छ,’ जियोफ्रे हिन्टन, एक कम्प्युटर वैज्ञानिक जो एआई का एक अग्रदूत हुन्, उनले हालसालै औंल्याए। ‘जबसम्म तपाईं यो ठूलो हुँदा तपाईंलाई मार्न चाहँदैन भन्ने कुरामा धेरै निश्चित हुन सक्नुहुन्न, तपाईंले चिन्ता गर्नुपर्छ।’

यो एक भयानक विडम्बना हुनेछ यदि मानवताले अन्ततः एक उपकरण सिर्जना गर्यो जसले जताततै गरिबी अन्त्य गर्न, जलवायु परिवर्तनलाई कम गर्न र शताब्दीयौंदेखि हामीलाई सताएका रोगहरू निको पार्न पर्याप्त प्रचुरता सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ, तर हामीले यसलाई ठूलो मात्रामा प्रयोग गर्न सकेनौं किनभने दुई एआई महाशक्तिहरूले एआई लाई विश्वव्यापी रूपमा अस्थिर पार्ने गतिविधिहरूको लागि बेईमान संस्थाहरूद्वारा प्रयोग हुनबाट वा आफैं नियन्त्रण बाहिर जानबाट रोक्न एक प्रभावकारी प्रणाली विकास गर्न एक–अर्कालाई पर्याप्त विश्वास गरेनन्।

तर हामी यो कसरी टार्न सक्छौं ?

विश्वास निर्माण गर्ने

सुरुमै स्वीकार गरौंः यो असम्भव हुन सक्छ। मेसिनहरू पहिले नै धेरै चलाख भइरहेका छन् र नैतिक नियन्त्रणहरूलाई छल्न सक्षम छन्, र हामी अमेरिकीहरू एक–अर्काबाट र बाँकी संसारबाट कुनै पनि प्रकारको साझा विश्वासको ढाँचा निर्माण गर्न धेरै विभाजित भइरहेका छौं। तर हामीले प्रयास गर्नुपर्छ। मुन्डी तर्क गर्छन् कि एक अमेरिका–चीन एआई हतियार नियन्त्रण व्यवस्था तीन मुख्य सिद्धान्तहरूमा आधारित हुनुपर्छ।

पहिलोः एआई ले मात्र एआई।लाई विनियमित गर्न सक्छ।

माफ गर्नुहोस्, मानवहरू — यो दौड पहिले नै धेरै छिटो चलिरहेको छ, धेरै व्यापक रूपमा फैलिरहेको छ र मानव एनालग–युगको निरीक्षणको लागि धेरै अप्रत्याशित रूपमा परिवर्तन भइरहेको छ। २० औं शताब्दीका संस्थाहरूसँग एक स्वायत्त ड्रोन फ्लीटलाई शासन गर्ने प्रयास गर्नु कुकुरलाई न्यूयोर्क स्टक एक्सचेन्जलाई विनियमित गर्न भन्नु जस्तै होः वफादार र राम्रो मनसायको तर धेरै कमजोर।

दोस्रोः एक स्वतन्त्र शासन तह, जसलाई मुन्डीले ‘विश्वास मध्यस्थ (trust adjudicator)’ भन्छन्, हरेक एआई–सक्षम प्रणालीमा स्थापना गरिनेछ जुन अमेरिका र चीन — र उनीहरूसँग सामेल हुन चाहने कुनै पनि अन्य देश — ले सँगै निर्माण गर्नेछन्। यसलाई एक आन्तरिक रेफ्रीको रूपमा सोच्नुहोस् जसले कुनै पनि कार्य, मानव–सुरु गरिएको वा मेसिन–द्वारा संचालित, कार्यान्वयन हुनु अघि सुरक्षा, नैतिकता र मानव भलाइको लागि एक विश्वव्यापी सीमा पार गर्छ कि गर्दैन भन्ने मूल्याङ्कन गर्दछ। यसले हामीलाई वास्तविक समयमा, डिजिटल गतिमा, Pre-Emptive (पहिले नै गरिने) पङ्क्तिबद्धताको एक आधारभूत स्तर दिनेछ।

तर कसको मूल्यमान्यतामा आधारित भएर मध्यस्थता गर्ने ? मुन्डी तर्क गर्छन्, यो धेरै आधारहरूमा आधारित हुनुपर्छ। यसमा हरेक देशले अनिवार्य गरेका सकारात्मक कानूनहरू समावेश हुनेछन् — हामी सबै चोरी, ठगी, हत्या, परिचय चोरी, ठगी, आदि लाई गैरकानूनी मान्छौं। संयुक्त राज्य अमेरिका र चीन सहित विश्वका हरेक प्रमुख अर्थतन्त्रमा यी प्रतिबन्धहरूको आफ्नै संस्करणहरू छन्, र एआई ‘रेफ्री’ लाई यी लिखित कानूनहरूको आधारमा कुनै पनि निर्णयको मूल्याङ्कन गर्ने जिम्मा दिइनेछ। चीनलाई हाम्रा कानूनहरू अपनाउन वा हामीलाई उनीहरूको अपनाउन भनिने छैन। त्यसले कहिल्यै काम गर्दैन। तर विश्वास मध्यस्थले सुनिश्चित गर्नेछ कि प्रत्येक राष्ट्रको आधारभूत कानूनहरू प्रणालीले कुनै हानि गर्दैन भन्ने निर्धारण गर्नको लागि पहिलो फिल्टर हो।

जहाँ छनोट गर्नका लागि कुनै लिखित कानूनहरू छैनन्, त्यहाँ मध्यस्थले डोक्सा (doxa) भनिने विश्वव्यापी नैतिक र नैतिक सिद्धान्तहरूको सेटमा भर पर्नेछ। यो शब्द पुरातन ग्रीक दार्शनिकहरूबाट आएको हो जसले एक समुदाय भित्रका सामान्य विश्वासहरू वा व्यापक रूपमा साझा समझहरूलाई व्यक्त गर्दछ — इमानदारी, निष्पक्षता, मानव जीवनको लागि सम्मान र अरूलाई त्यसो गर्नुहोस् जसरी तपाईं उनीहरूले तपाईंसँग गरुन् भन्ने चाहनुहुन्छ जस्ता सिद्धान्तहरू — जसले लामो समयदेखि जताततै समाजहरूलाई मार्गदर्शन गरेको छ, यद्यपि तिनीहरू लेखिएका थिएनन्।

उदाहरणका लागि, धेरै मानिसहरू जस्तै, मैले झूट बोल्नु गलत हो भन्ने कुरा दश आज्ञाहरू (Ten Commandments) बाट सिकिनँ। मैले जर्ज वाशिंगटन र उनले आफ्नो बुबाको चेरीको रूख काटेपछि के भने भन्ने बारेको किंवदन्तीबाट सिकेंः उनले कथित रूपमा स्वीकार गरे, ‘म झूट बोल्न सक्दिन।’ किंवदन्तीहरूले काम गर्छन् किनभने तिनीहरूले जटिल सत्यहरूलाई अविस्मरणीय मेमहरूमा परिणत गर्छन् जसलाई मेसिनहरूले अवशोषित गर्न, विश्लेषण गर्न र त्यस अनुसार निर्देशित हुन सक्छन्।

वास्तवमा, छ महिनाअघि मुन्डी र केही सहकर्मीहरूले दुई देशबाट २०० किंवदन्तीहरू लिए र तिनीहरूलाई केही आधारभूत नैतिक र नैतिक तर्कका साथ एक ठूलो भाषा मोडेललाई तालिम दिन प्रयोग गरे — जुन तपाईंले एक युवा बच्चालाई तालिम दिनुहुन्छ जसलाई कानूनी संहिता वा आधारभूत सही र गलतको बारेमा केही पनि थाहा छैन। यो एउटा सानो प्रयोग थियो तर यसले सम्भावना देखाएको छ, मुन्डी भन्छन्।

लक्ष्य पूर्णता होइन तर लागू गर्न सकिने नैतिक सुरक्षा रेलहरूको एक आधारभूत सेट हो। लेखक र व्यवसायिक दार्शनिक डोभ सेइडम्यान ले भन्न मन पराउने जस्तै, ‘आज हामीलाई सफ्टवेयर भन्दा बढी मोरलवेयर चाहिन्छ।’

तेस्रोः यो आकांक्षालाई वास्तविकतामा परिणत गर्नका लागि, मुन्डी जोड दिन्छन्, वाशिंगटन र बेइजिङले संयुक्त राज्य अमेरिका र सोभियत संघले एक समय आणविक हतियार नियन्त्रणलाई हेरे जस्तै यस चुनौतीलाई हेर्नुपर्छ — तीन समर्पित कार्य समूहहरू सहितको एक संरचित प्रक्रिया मार्फतः एक मोडेलहरू र प्लेटफर्महरूमा विश्वास मूल्याङ्कन प्रणालीको प्राविधिक अनुप्रयोगमा केन्द्रितः एक राष्ट्रहरू भित्र र बाहिर अपनाउनका लागि नियामक र कानूनी ढाँचाहरूको मस्यौदामा केन्द्रितः र एक सिधै कूटनीतिमा समर्पित — विश्वव्यापी सहमति र अरूलाई सामेल हुनका लागि पारस्परिक प्रतिबद्धताहरू निर्माण गर्न र नचाहनेहरूबाट आफैंलाई बचाउन एक संयन्त्र सिर्जना गर्न।

वाशिंगटन र बेइजिङबाट सन्देश सरल र दृढ हुनेछः ‘हामीले एक विश्वसनीय एआई को क्षेत्र सिर्जना गरेका छौं — र यदि तपाईं हामीसँग व्यापार गर्न, हामीसँग जोडिन वा हाम्रा एआई प्रणालीहरूसँग एकीकृत हुन चाहनुहुन्छ भने, तपाईंको प्रणालीहरूले यी सिद्धान्तहरूको पालना गर्नुपर्छ।’

तपाईंले यसलाई अवास्तविक वा असम्भव भनेर खारेज गर्नु अघि, एकछिन रोकिनुहोस् र आफैलाई सोध्नुहोस्ः यदि हामीले त्यसो गरेनौं भने पाँच वर्षमा संसार कस्तो देखिनेछ ? यस चौगुना–उपयोग प्रविधिलाई शासन गर्न कुनै प्रकारको संयन्त्र बिना, मुन्डी तर्क गर्छन्, हामीले चाँडै पत्ता लगाउनेछौं कि एआई को प्रसार ‘सडकको कुनामा आणविक हतियारहरू बाँड्नु जस्तै हो।’

चिनियाँ अधिकारीहरू यस बारे अनभिज्ञ छन् भन्ने नसोच्नुहोस्। मुन्डी, जो अमेरिकी र चिनियाँ विशेषज्ञहरूसँग एआई मा संवादको एक हिस्सा हुन्, भन्छन् कि उनले प्रायः महसुस गर्छन् कि धेरै चिनियाँहरू एआई को नकारात्मक पक्षहरू बारे अमेरिकी उद्योग वा सरकारका धेरै मानिसहरू भन्दा धेरै चिन्तित छन्।

यदि बाहिर कसैसँग राम्रो विचार छ भने, हामी त्यो सुन्न चाहन्छौं। हामीलाई थाहा भएको कुरा यो हो कि नैतिक तर्कमा एआई प्रणालीहरूलाई तालिम दिनु एक विश्वव्यापी अनिवार्यता बन्नुपर्छ जबसम्म हामीसँग यो नयाँ सिलिकन–आधारित प्रजातिमा केही पकड र नियन्त्रण बाँकी छ। यो केवल प्राविधिक कम्पनीहरूका लागि मात्र होइन, तर सरकारहरू, विश्वविद्यालयहरू, नागरिक समाज र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूका लागि पनि एक जरुरी कार्य हो। युरोपेली संघको नियमनले मात्र हामीलाई बचाउने छैन।

यदि वाशिंगटन र बेइजिङ यस चुनौतीलाई सामना गर्न असफल भए भने, बाँकी संसारको कुनै मौका हुनेछैन। र समय पहिले नै ढिलो भइसकेको छ। प्राविधिक तापक्रम २११.९ डिग्री फरेनहाइटमा घुमिरहेको छ। हामी एक–दशमांश डिग्री टाढा छौं एउटा एआई वाफलाई पूर्ण रूपमा खुला गर्नबाट जसले मानव इतिहासमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण चरण परिवर्तनलाई ट्रिगर गर्नेछ।
न्यूयोर्क टाइम्सबाट