काठमाडौं ३१ जेठ । गत वर्ष सन् १९४६ पछि राज्यमा आधारित द्वन्द्वको सबैभन्दा बढी सङ्ख्या देखिएको छ । नयाँ द्वन्द्व प्रवृत्ति विश्लेषण अनुसार यसबाहेक तीन वर्ष पछिल्लो तीन दशकहरूमा सबैभन्दा हिंस्रक थिए।

सन् २०२३ शीतयुद्धको अन्त्यपछिको सबैभन्दा हिंसात्मक वर्ष बनेको छ। ५९ वटा द्वन्द्वको रेकर्ड सङ्ख्या रेकर्ड गरिएको थियो। यद्यपि, द्वन्द्वको अनुभव गर्ने देशहरूको सङ्ख्या भने ३९ बाट घटेर ३४ पुगेको थियो।

‘शीतयुद्धको अन्त्यपछि विश्वमा हिंसा उच्च स्तरमा पुगेको छ। तथ्याङ्कले देखाउँछ कि द्वन्द्व परिदृश्य बढ्दो जटिल भएको छ, एउटै देशभित्र धेरै द्वन्द्व कारकहरू सञ्चालन भइरहेका छन् ‘, शान्ति अनुसन्धान संस्थान ओस्लो (पिआरआईओ) का अनुसन्धान प्राध्यापक र पिआरआईओको कन्फ्लिक्ट ट्रेन्ड्सः ए ग्लोबल ओभरभ्यू रिपोर्टका प्रमुख लेखक सिरी आस रुस्तादले बताए ।

प्रतिवेदनले सन् १९४६ देखि २०२३ को अवधिलाई समेटेको द्वन्द्वको विश्वव्यापी प्रवृत्तिहरूको विश्लेषण गरेको छ । यस अध्ययनले उप्साला विश्वविद्यालयको उप्साला कन्फ्लिक्ट डाटा प्रोग्रामद्वारा वार्षिक रूपमा सङ्कलन गरिएको डाटा प्रयोग गरेको हो ।

ूराज्यमा आधारित द्वन्द्वमा भएको वृद्धिलाई आंशिक रूपमा एसिया, अफ्रिका र मध्यपूर्वमा इस्लामिक स्टेटको विस्तार र जमात नुसरत अल–इस्लाम वाल–मुस्लिमिन समूह जस्ता द्वन्द्वमा संलग्न अन्य गैर–राज्य अभिनेताहरूको वृद्धिलाई श्रेय दिन सकिन्छू, प्रोफेसर रुस्तादले भनेका छन्। ‘यस बृद्धिले सहायता समूह र नागरिक समाज सङ्गठनहरू जस्ता अभिनेताहरूका लागि द्वन्द्व परिदृश्यलाई व्यवस्थित गर्न र साधारण मानिसहरूको जीवन सुधार गर्न झन् झन् गाह्रो बनाउँछ।’

तथ्याङ्कले देखाए अनुसार समग्रमा विगत तीन वर्षमा विगत तीन दशकहरूमा कुनै पनि समयको तुलनामा द्वन्द्वसँग सम्बन्धित मृत्युहरू बढी देखिएको छ। युद्धमा हुने मृत्युको नाटकीय वृद्धि तीनवटा द्वन्द्वहरूद्वारा सिर्जना भएको हो । इथियोपियाको टिग्रे क्षेत्रमा गृहयुद्ध, युक्रेनमा रुसी आक्रमण र गाजामा बमबारी। सन् २०२३ को तीन महिनाभन्दा कम समयमा युक्रेनमा ७५,००० भन्दा बढी मानिस मारिए भने गाजामा सोही अवधिमा करिब २३,००० आम मानिस मारिएका छन् ।

अफ्रिका प्रति वर्ष सबैभन्दा बढी २८ वटा राज्य–आधारित द्वन्द्व भएको क्षेत्रका रुपमा रहेको छ । त्यसपछि एसिया १७ वटा, मध्य पूर्व १० वटा युरोप ३ वटा र अमेरिका एउटा रहेको छ । अफ्रिकामा द्वन्द्वको सङ्ख्या दस वर्ष अघिको तुलनामा लगभग दोब्बर भएको छ , जुन सन् २०२३ मा १५ थियो। विगत तीन वर्षमा, अफ्रिकाले ३,३०,००० भन्दा बढी युद्ध–सम्बन्धित मृत्युहरू देखेको छ।

सन् २०२२ देखि २०२३ सम्ममा आठवटा युद्धका झडप क्षेत्रबाट बाट दश वतटा पुगृको। छ। सन् २०२२ मा, मध्यपूर्वमा ५००० भन्दा बढी युद्ध–सम्बन्धित मृत्युहरू रेकर्ड गरिएको थियो । यो २०११पछि सबैभन्दा कम हो। तर, सन् २०२३ मा यो सङ्ख्या लगभग २६००० पुगेको थियो। तीमध्ये लगभग २३ हजार इजरायल र प्यालेस्टाइनमा दर्ता भएको अवस्था डरलाग्दो छ । यसले देखाउँछ कि मध्यपूर्वमा हिंसा जारी छ, तर अहिले यो पहिले भन्दा फरक द्वन्द्वद्वारा सञ्चालित छ।

‘मध्यपूर्वका तथ्याङ्कहरूले चरम हिंसा र सिरियाजस्ता जटिल द्वन्द्वहरू कम हुन सक्ने आशा गरिएको छ । अर्कोतर्फ, यो निरन्तर चिन्ताको विषय हो कि हामीले नयाँ अत्यन्त हिंसात्मक द्वन्द्वहरू पहिलेभन्दा धेरै पटक देखा पर्दैछौँ ‘, प्रोफेसर रुस्तादले चेतावनी दिएका छन् ।