दुई वटा राज्यको निर्वाचनले भारतीय प्रधानमन्त्री अब त्यति प्रभावशाली मतदाता आकर्षक नरहेको संकेत गरेको छ ।

भारतका सर्वेक्षकहरूलाई दया गर्नुपर्छ । उनीहरू कहिल्यै पनि निर्वाचनको परिणाम भविष्यवाणी गर्नमा खासै सफल भएका छैनन्। जून महिनामा, जब भारतीय सत्तारूढ भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) अनपेक्षित रूपमा एक सामान्य निर्वाचनमा आफ्नो बहुमत गुमायो, उनीहरूले अपमानजनक धक्का खेप्नुपर्यो। एक्सिस माइ इन्डिया एजेन्सीका प्रमुख प्रदीप गुप्ता यसबाट यति दुखी भए कि उनी प्रत्यक्ष प्रसारणमा नै धरधरी रोए।

धेरै राम्रो गर्ने वाचा गर्दै, सर्वेक्षकहरूले चाँडै नै नरेन्द्र मोदीको तेस्रो कार्यकालको पहिलो दुई क्षेत्रीय निर्वाचनतर्फ आफ्नो ध्यान केन्द्रित गरे। (भारतका प्रधानमन्त्रीले एक गठबन्धन सरकार गठन गरेका छन्।) उनीहरूले सार्वजनिक गरेको सर्वेक्षणहरूले मुख्यतया हरियाणा राज्यमा भाजपा को करारी पराजय र जम्मू कश्मीरको केन्द्र शासित प्रदेश त्रिशंकु संसद बन्ने भविष्यवाणी गरेका थिए। जब मत परिणामहरू अक्टोबर ८ मा घोषणा गरियो, सर्वेक्षकहरू फेरि चकित भएः भाजपाले हरियाणामा सजिलै जित्यो र जम्मू कश्मीरमा विपक्षी गठबन्धनले बहुमत प्राप्त गर्यो।

यसबाट तीनवटा निष्कर्षहरू निकाल्न सकिन्छ—भारतीय निर्वाचनहरूको अनुमान लगाउन गाह्रो छन् भन्ने तथ्यबाहेक। पहिलो, भाजपाको निर्वाचन मेशिनरी फेरि सक्रिय भएको देखिन्छ, यद्यपि मोदीको कमजोर जनादेश छ। उनको नयाँ सरकारले सहयोगीहरू, विपक्षी दलहरू, अदालतहरू र कार्यकर्ताहरूबाट असामान्य दबाबको सामना गर्न संघर्ष गरिरहेको छ। यसले राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघ (आरएसएस) सँग पनि मतभेदको सामना गरिरहेको छ, जुन हिन्दू राष्ट्रवादी आन्दोलनबाट यो पार्टी उठेको हो।

भाजपाले हरियाणामा थप चुनौतीहरूको सामना गर्यो, एक मुख्य रूपमा कृषिगत राज्य जहाँ बीजेपी २०१४ देखि सत्तामा छ। त्यहाँका धेरै किसानहरूले मोदीले कृषिसम्बन्धी सुधार कानूनहरू पुनः लागू गर्ने डर व्यक्त गरे, जुन कानुनलाई उनले २०२१ मा विशाल विरोधपछि रद्द गर्नुपरेको थियो। पार्टीको प्रतिष्ठामा पनि २०२३ मा झड्का लाग्यो, जब राज्यका केही महिला पहलवानहरूले भाजपा विधायकलाई यौन उत्पीडनको आरोप लगाए। आम चुनावमा , भाजपाले हरियाणामा जम्मा १० मध्ये पाँच सिट मात्र जितेको थियो, २०१९ को तुलनामा आधा सिट।

तर, राज्यको निर्वाचनमा भाजपाले ९० मध्ये ४८ स्थानीय विधानसभा सिट जित्यो। एक निर्णायक कारक आरएसएस थियो। सामान्य निर्वाचनमा आरएसएसले भाजपा नेताहरूसँगको असहमतिका कारण कम सक्रिय भूमिका खेलेको थियो। तर, समूहले सेप्टेम्बरमा हरियाणामा किसानहरूलाई समेट्ने योजना सुरु गर्यो, प्रत्येक जिल्लामा १५० स्वयंसेवकहरू परिचालन गर्यो। भाजपाले मार्चमा मध्यम वर्गीय जातिबाट नयाँ मुख्यमन्त्री नियुक्त गर्ने निर्णय गर्नु र दर्जनौँ नयाँ उम्मेदवारहरू चयन गर्नु पनि सहयोगी साबित भयो।

दोस्रो निष्कर्ष भनेको कांग्रेस पार्टी, भाजपाको मुख्य राष्ट्रिय प्रतिद्वन्द्वी, अझ धेरै काम गर्नुपर्ने स्थिति रहेको छ। कांग्रेसले आम निर्वाचनमा हरियाणामा आधा सिट जितेको थियो, तर राज्य निर्वाचनमा मात्र ९० मध्ये ३७ सिट जित्यो। पार्टीका भित्री सूत्रहरूले नेतृत्वमा रहेका नेताहरूको ढिलासुस्ती, नयाँ उम्मेदवारहरूको कमी र एक स्थानीय पार्टी प्रमुखलाई अति भर पर्नुलाई दोष दिएका छन् । कांग्रेसले आफ्नै विपक्षी गठबन्धनको साझेदारसँग सिट बाँडफाँड सम्झौता गर्न असफल भयो।

जम्मू कश्मीरमा कांग्रेसको प्रदर्शनको तुलनामा पनि भाजपाको प्रदर्शन राम्रो रहेको देखियो। विपक्षी नेताहरूले यस परिणामलाई २०१९ मा मोदीले क्षेत्रको अर्ध–स्वायत्तता खोस्ने कदमको आलोचना भनेर चित्रण गरेका छन्। यसले मोदीलाई जम्मू कश्मीरको राज्यताको पुनः स्थापना गर्न दबाब बढाउनेछ। यद्यपि भाजपाले अझै पनि जम्मूका मुख्यतः हिन्दू क्षेत्रमा ९० मध्ये २९ सिट जित्यो। कांग्रेसले मात्र ६ सिट जित्यो, यसको साझेदार नेशनल कन्फरेन्सले ४२ सिट जित्यो। भाजपाका नेताहरूले यसलाई सिधा प्रतिस्पर्धामा कांग्रेसलाई सजिलै हराउन सकिने थप प्रमाणको रूपमा प्रस्तुत गरेका छन्। उनीहरूले यो पनि दाबी गरे कि निर्वाचनको शान्तिपूर्ण सञ्चालनले मोदीले क्षेत्रमा स्थिरता ल्याएको प्रमाणित गर्छ।

तर, भाजपाका लागि जति यो सबै उत्साहजनक देखिन्छ, मोदीका लागि भने त्यति राम्रो छैन। तेस्रो निष्कर्ष भनेको भाजपा अब मोदीमा मत जित्न धेरै निर्भर छैन जस्तो देखिन्छ। हरियाणामा उनले २०१४ मा १० र २०१९ मा ६ र्‍यालीहरू गरेका थिए, तर यस पटक चुनाव प्रचारमा मात्र चार र्‍याली गरे। जम्मू कश्मीरमा पनि उनले चार र्‍याली मात्र गरे। दुवै निर्वाचनमा भाजपाका उम्मेदवारहरूले स्थानिय मुद्दाहरूलाई बढी प्राथमिकता दिएका थिए, मोदीको शक्तिशाली र अचूक नेताको छविलाई होइन। यसले भविष्यमा भाजपाभित्रका प्रतिस्पर्धीहरूले नेतृत्वको दाबी गरेमा मोदीका लागि समस्या उत्पन्न गराउन सक्छ।

अहिलेको ठूलो प्रश्न यो हो कि यस परिणामले आगामी दिन हुनेमा राज्य चुनावहरूलाई कसरी प्रभावित गर्नेछ, विशेष गरी नोभेम्बर २६ भित्र हुनुपर्ने महाराष्ट्रमा। त्यहाँ पनि सम्भवतः क्षेत्रीय मुद्दाहरू हावी हुनेछन्, तर हरियाणा र जम्मू कश्मीरको परिणामले भाजपाको हातलाई गठबन्धन साझेदारहरूसँगको सिट बाँडफाँड वार्तामा बलियो बनाउनेछ भने कांग्रेसको बार्गेनिंगको शक्ति कम गर्नेछ। महाराष्ट्रको परिणामले आम निर्वाचनमा भएको पराजयबाट भाजपाले आफूलाई पुनः सुदृढ गर्न सक्ने हो वा होइन भनेर निर्धारण गर्नेछ। सर्वेक्षणहरूका अनुसार प्रतिस्पर्धा कडा हुनेछ । तर यसमा कसैले बाजी लगाउन सक्दैन। ■
: दि इकोनोमिष्टको १२ अक्टोबर २०२४ को प्रिन्ट संस्करणबाट