‘द आर्ट अफ पनिशिङ्ग पुटिन” शीर्षकले युद्धको साधनको रूपमा आर्थिक प्रतिबन्धहरूको प्रयोगको अन्वेषण गर्दछ, यो स्टेफनी बेकरको नयाँ पुस्तक ‘द आर्ट अफ पनिशिङ्ग पुटिन” हो ।

अमेरिकी कमजोर प्रतिबन्धबाट आठ वर्षसम्म निराश नभई, भ्लादिमिर पुटिनले २४ फेब्रुअरी २०२२ मा युक्रेनमाथि पूर्ण–स्तरीय आक्रमणको आदेश दिएका सथिए । त्यसपछिका केही घण्टामा नै पश्चिमी नेताहरूले एक परमाणु–सशस्त्र शक्तिले गरेको अभूतपूर्व भू–क्षेत्र कब्जाविरुद्ध आर्थिक साधनहरूलाई हतियारको रूपमा प्रयोग गर्न थाले। योसँगै सुरु भयो एक यस्तो विश्व–परिवर्तनकारी वित्तीय प्रयोग, जसले संसारलाई विनाशकारी मन्दीमा फ्याँक्न सक्थ्यो। यसको अन्तिम लक्ष्य थियोः पुटिनको युद्ध मेशिनको शक्तिलाई कमजोर बनाउने र एक समय विश्वको एघारौं ठूलो रहेको रुसी अर्थतन्त्रलाई क्षति पुर्याउने । यहाँ रुसी विशेषज्ञ र अनुभवी पत्रकार स्टेफनी बेकरले यस चर्को छायाँ युद्ध कसरी सुरु भयो, यसको कारणहरू के के हुन् ? यो कसरी कार्यान्वयन भइरहेको छ, र यसले रूस र इतिहासको धारालाई कसरी प्रभावित गर्न सक्छ भन्ने बारेमा रोचक विवरण प्रस्तुत गरेकी छिन्।

जोन्सनले ऐतिहासिक उदाहरणहरू जस्तै १९४१ मा जापानमाथि अमेरिकी तेल प्रतिबन्धको उदाहरणलाई उद्धृत गरेका छन् । युक्रेनमा आक्रमणको जवाफमा रूसलाई आर्थिक रूपमा कमजोर बनाउने पश्चिमी प्रयासहरूको प्रभावकारिता र चुनौतीहरू उनले चर्चा गरेका छन् । बेकरले तर्क गरेकी छिन् किव्यापक प्रतिबन्धहरूका बाबजुद, यी उपायहरूले रूसको युद्धक्षमता पूर्ण रूपमा नष्ट गर्न सकेको छैन, विशेष गरी ऊर्जा राजस्व अझै कायम रहेको र ओलिगार्कहरू पुटिनप्रति वफादार रहेका कारण पुटिन अझै बलिया छन् ।

पुस्तकले कसरी अमेरिका र उसका सहयोगीहरूले आफ्नो वित्तीय प्रभुत्व प्रयोग गरेर रूसमाथि दबाब सिर्जना गर्ने प्रयास गरे भन्ने विस्तृत कथा प्रस्तुत गरेको छ । ‘यी कथाले आर्थिक सम्वन्धका जटिलता र अनपेक्षित परिणामहरूलाई उजागर गर्छ। उदाहरणका लागि, रूसी केन्द्रीय बैंकको सम्पत्ति रोकिएको थियो र रूबल कमजोर भयो, तर विश्वव्यापी बजारलाई असर गर्न सक्ने ‘विनाशकारी सफलताको’ डर भने रहेको थियो। साथै, पश्चिमी प्रतिबन्धहरूले रूसको युद्ध मेशिनमा महत्वपूर्ण प्रभाव पार्न नसकेको वा ओलिगार्कहरूलाई पुटिनसँग अलग गर्न नसकेको भन्दै आलोचना गरिएको छ, तर पनि पश्चिमबाट नौका जफत गर्ने र सम्पत्ति रोक्ने प्रयासहरू जस्ता नाटकीय कदम चालिएका थिए।

जोन्सनले पुस्तकलाई एक आकर्षक पाठ्यक्रम र आर्थिक युद्धको क्लिनिकल विश्लेषणको रूपमा प्रशंसा गरेको फरेन पोलिसी म्यागजिनले लेखेको छ ।
यो एउटा राम्रो कथा भन्दा धेरै राम्रो छ । यो पुस्तक आर्थिक साधनहरूको प्रयोगसँग सम्बन्धित जटिल सन्तुलनको विश्लेषण हो, जुन अहिले वाशिंगटनको प्रमुख हतियार बनेको छ। आक्रमण पछि, रुसी केन्द्रीय बैंकको ३०० अर्ब डलरभन्दा बढी सम्पत्ति रोक्ने र बैंकिङ प्रणालीलाई काट्ने जोखिमपूर्ण निर्णयले मस्कोलाई चोट पुर्यायो, तर डिप्टी नेशनल सेक्युरिटी एडभाइजर दलीप सिंहले राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार जेक सुलिभानलाई चेतावनी दिए थिए कि प्रतिबन्धहरूको ूविनाशकारी सफलताू ले विश्व वित्तीय बजारलाई ध्वस्त पार्न सक्छ। यो त पश्चिमले रूसको ठूला तेल र ग्यास निर्यातलाई निशाना बनाउने निर्णय गर्नु अघि थियो, जुन वर्षको अन्त्यमा आधा मनले मात्र सुरु गरियो।

यो पुस्तकले शक्तिशाली राष्ट्रहरूको प्रतिस्पर्धा फेरि सुरु भएपछि आउने विश्वको झलक प्रदान गरेको छ । अहिलेको लागि, संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनबीचको प्रतिस्पर्धा शुल्क, अर्धचालक र एन्टिमनी जस्ता व्यापार युद्धमा सीमित छ। सिंहले बेकरलाई भनेका छन्, ‘हामी चाहँदैनौं कि यो द्वन्द्व सैन्य च्यानलमार्फत चलोस्, त्यसैले यो आर्थिक उपकरणहरूको प्रयोगमार्फत—प्रतिबन्धहरू, निर्यात नियन्त्रणहरू, शुल्कहरू, मूल्य सीमाहरू, लगानी प्रतिबन्धहरू—मार्फत खेलिने सम्भावना बढी छ।’

बेकरले लेखेकी छन्, आर्थिक साधनहरूको हतियारिकरण, एक सहस्राब्दी भन्दा अघि शुरू भएको थियो, जब अर्को आर्थिक साम्राज्यले चुनौतीपूर्ण प्रतिस्पर्धीहरूसँग सामना गर्यो। ईसा पूर्व ४३२ मा, एथेन्सले व्यापार प्रतिबन्ध लगाएको थियो, जसलाई केही विद्वानहरूले पेलोपोनेशियन युद्धको सुरुवात मान्छन्। यो विडम्बना हो कि अन्ततः एथेन्स, एक नौसेना शक्तिले, यसका प्रमुख प्रतिस्पर्धीसँगको लडाईंमा पराजित भएको थियो ।

आर्थिक साधनहरूको प्रयोग लोभलाग्दो हुन सक्छ, तर तिनीहरूलाई सटीक हतियारमा परिणत गर्नु वा तिनीहरूलाई प्रतिकूल प्रभाव पार्नबाट जोगाउनु गाह्रो हुन्छ। बेलायतको १९औं शताब्दीको नौसेनायुक्त घेराबन्दीले नेपोलियनलाई पराजित गर्न मद्दत गर्यो, तर संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सानो युद्धको सुरुवात गर्‍यो भन्ने दृष्टान्त पुस्तकमा दिइएको छ ।

यद्यपि रुसमाथि प्रतिबन्धहरूको मिश्रित नतिजा रहेको छ ।अमेरिकी डलरले विभिन्न देशहरूलाई सजिलै दबाब दिन सक्छ। तेस्रो देशका बैंकहरू, उदाहरणका लागि फ्रान्सका ठूला बैंकहरू, अमेरिकी प्रतिबन्धहरूलाई पालन गर्न बाध्य हुन्छन्। यसले पेरिस र बर्लिनमा आर्थिक सार्वभौमिकताको लागि आवधिक आह्वानहरू गराएको छ, तर पनि आर्थिक प्रतिवन्धले थोरै मात्र परिवर्तन भएको भन्ने लेखकको सार रहेको छ ।

बेकरले देखाएझैं, अचम्मको कुरा के हो भने, प्रतिबन्धहरूको वृद्धि भए पनि यसलाई बनाउने र लागू गर्ने निकायहरूलाई पर्याप्त रूपमा विस्तार गरिएको छैन। अर्थ मन्त्रालयको मुख्य शाखा, अफिस अफ फरेन एसेट्स कन्ट्रोल, अत्यधिक कार्यभारमा छ र कर्मचारीको कमी रहेको तथ्य आफैंमा विरोधाभाषी लाग्छ ।

पनिशिंग पुटिन पुस्तकको सन्देश प्रतिबन्धहरूले पुटिनको रूसलाई असफल बनाउन खोजेको होइन। यसको उद्देश्य पुटिनको शक्ति कमजोर बनाउनु हो, तर ती प्रतिबन्धहरूले काम गरेका छैनन्। बेकरले स्पष्ट रूपमा उल्लेख गरेकी छिन् कि पश्चिमी प्रतिबन्धहरूले रूसको ऊर्जा राजस्वलाई पुरै प्रभावित गरेको छैन, र आर्थिक युद्ध जारी रहने सम्भावना छ।

बेकर निष्कर्ष निकाल्छिन्,’जबसम्म पुटिन क्रेमलिनमा रहन्छन् ‘ ‘आर्थिक युद्ध जारी रहन्छ।’

लेखिका स्टेफनी बेकर ब्लूमबर्ग न्यूज र ब्लूमबर्ग बिजनेस वीककी पुरस्कार विजेता अनुसन्धानात्मक पत्रकार हुन् । उनले राजनीति, अर्थशास्त्र, वित्तीय अपराध, रूस, र युक्रेन लगायतका विषयहरूमा लेख्छिन्। उनको कामलाई जेराल्ड लोब अवार्ड्स, ओभरसिज प्रेस क्लब, युके सोसाइटी अफ एडिटर्स, सोसाइटी फर एडभान्सिङ बिजनेस एडिटिङ एण्ड राइटिङ, सोसाइटी अफ पब्लिसर्स इन एशिया, र युकेको फरेन प्रेस एसोसिएसनद्वारा ससम्मानित छन् । उनी ब्लूमबर्ग टेलिभिजन, रेडियो, र पोडकास्ट सहित ब्लूमबर्ग मिडियामा प्रमुख भूमिका खेल्छिन् ।