म्यानहट्टन परियोजना, धेरै तरिकामा, अमेरिकी राज्य द्वारा शुरू गरिएको सबैभन्दा ठूलो परियोजना थियो।यस वर्षको ओस्कार समारोहमा अपेक्षित फिल्मको विजेता ओपेनहाइमर हो, म्यानहट्टन परियोजना, अमेरिकी सरकारको कार्यक्रम जसले दोस्रो विश्वयुद्धको दौरानमा पहिलो आणविक हतियारको डिजाइन गरेको थियो। त्यो कार्यक्रम अत्यन्तै गोप्य थियो र धेरै महँगो पनि । वाशिंगटनले यसमा कुल २.२ बिलियन डलर खर्च गरेको थियो । यो रकम मुद्रास्फिर्तिको हिसावमा समायोजित गरिएको छैन। तर फिल्मले भौतिकशास्त्रमा केन्द्रित हुँदा, यसले अर्थशास्त्रका प्रश्नहरूलाई ठूलो मात्रामा बेवास्ता गरेको छ । अमेरिकी सरकारले म्यानहट्टन परियोजनाको बजेट कसरी गोप्य राख्यो ? कार्यक्रममा काम गर्ने वैज्ञानिकहरूको अध्यागमन स्थिति कस्तो थियो ? र आज परमाणु हतियार विकास गर्न आर्थिक बाधाहरू के के हुन् ?
यी केही प्रश्नहरू हुन् जुन फरेन पोलिसीका स्तम्भकार एडम टुजसँगको पोडकास्टमा ओन्स र टूजसँग नामक कार्यक्रमका लागि क्यामरन अवादीले कुराकानी गरेको थिए । (त्यो समसामयिक देखिएकाले त्यसको नेपाली भावानुवाद यहां दिइएको छ :सं।)

क्यामरन अबादीः यस स्केलको गोप्य सैन्य परियोजनाहरूको लागि रकमले कसरी काम गर्दछ – विशेष गरी जब कांग्रेसको सबैभन्दा आधारभूत कार्य बजेट पास गर्नु र पैसा खर्च भइरहेकोमा नजर राख्नु हो ?
एडम टूजः एउटा कुरा तपाईले सुरु गरेर यसलाई हास्यास्पद नाम दिनु हो। परमाणु बम परियोजनालाई एक अर्थमा म्यानहट्टन परियोजना भनिएको थियो, मलाई लाग्छ, यो तथ्यबाट ध्यान विचलित गर्नको लागि गरिएको हो । यसको न्यूयोर्कसँग कुनै सम्बन्ध छैन र वास्तवमा यो लस अलामोस, न्यू मेक्सिको, साथै वाशिंगटन राज्य र टेनेसीमा रहेको थियो। । यो आर्मी कोर्प्स अफ इन्जिनियर्सको बजेट अन्तर्गत थियो, जसले युद्धको समयमा धेरै भारी र भयंकर खालका संरचना निर्माण कार्यहरू गर्यो। र त्यसोभएर तपाईंले यसलाई त्यहाँ गाड्न पनि सक्नुहुन्छ। र यसरी रकम विनियोजन भएको छ ।

कोष विशाल थियो। २ बिलियन, जिडिपी को सम्बन्धमा र वर्तमान क्षण सम्म मापन गरिएको, आज २६ बिलियन डलर जस्तै छ। त्यसपछि तत्काल परियोजनामा ​​लगभग १३०,००० मानिसहरूले काम गरिरहेका थिए, यससँग सम्बन्धित विभिन्न निर्माण परियोजनाहरूमा त झन लाखौंले ।
म्यानहट्टन परियोजना कोषको ६३ प्रतिशत वास्तवमा टेनेसीको ओक रिजमा अत्यधिक समृद्ध युरेनियमको उत्पादनमा खर्च गएको थियो। र अर्को २१ प्रतिशत प्लुटोनियम उत्पादन गर्न वाशिंगटन राज्यको ह्यानफोर्ड इन्जिनियर वर्क्समा खर्च भएको थियो । त्यहीँ ठूलो प्रयास गरिएको थियो, यी औद्योगिक सुविधाहरूबाट उनीहरुले प्लुटोनियम उत्पादन गरिरहेका थिए।
कांग्रेसले बम निर्माण गर्ने कोषको पक्षमा मतदान गर्यो, तर यसको बारेमा कुनै वास्तविक बहस भएन। र तपाइँ यसलाई एक गुप्त, गोप्य ब्याकरूम शृंखलामा कांग्रेसका उच्च प्रभावशाली सांसदहरूसँग कुराकानीको शृङ्खलामा रहेको थियो, जसका कारण कोषहरू उपयुक्त छन्। उच्च प्रशासनिक अधिकारीहरू र ती कांग्रेसीहरू बीच कम्तिमा एउटा बैठक भएको थियो।

म्यानहट्टन परियोजनाको बारेमा त्यतिबेला समिडियामा रहस्यमय थियो। तत्कालिन राष्ट्रपति फ्र्याङ्कलिन रुजवेल्ट, जसले भान्यभर बुशलाई लेख्छन्, ‘के तपाईसँग पैसा छ ? (एफडीआर– ‘र यो स्पष्ट छ कि तिनीहरूले यस परियोजनाको बारेमा पहिलेको कुराकानीलाई संकेत गरिरहेका थिए। म्यानहट्टन परियोजनाको अभिलेख फाइलहरूको ठूलो भाग अझै गोप्य छ।’ तर ती प्रमुख समूहका सांसदहरूलाई उनीहरूले विशाल बम निर्माण गरिरहेको तथ्यबारे जानकारी गराए।
सायद यसबाट बाहिर आउनको लागि उत्तम वाक्यांश युद्ध विभागका एक अधिकारी र एक कांग्रेसी(सांसद) बीचको कुराकानी हो। कांग्रेस सदस्यलाई सोधिएको थियो, तपाईले बमको लागि २ बिलियन डलरको बजेट कसरी लुकाउनु हुन्छ, जसको जवाफमा उनले भने, ‘अवश्य पनि म २ बिलियन लुकाउन सक्छु, तर टेनेसीमा कहाँ लुकाउने? ‘ त्यसोभए तपाईंले लुकाउने आइडिया पाउनुहुनेछ ।’

क्रमशः