काठमाडौं, १९ असोज । स्वच्छ सफा र हरित उपत्यकाको योजना सहित स्मार्ट सिटीको चार्चमा रहेको शहर हो, काठमाडौ ,आधुनिक र ब्यवस्थित काठमाडौको परिकल्पना हरेक जनप्रतिनिधिको नारा बन्दै आएको छ । ब्यवस्थित र स्मार्ट सिटीका परिकल्पना त निकै टाढाको कुरा हो, शहरको न्युनतम फोहोर ब्यवस्थापनमै काठमाडौको बिकास र समृद्धि अल्झिएको छ ।

स्मार्ट सिटीको चर्चा चलिरह“दा राजधानीमा भने नाक खुम्चाएर हिडुनु पर्ने नियती भोगिरहेका छन् सर्वसाधारण जनता । राजधानीको फोहोर व्यवस्थापनका लागि फोहोर पश्चातको सरसफाई भन्दा पनि फोहोर नै गर्न नदिने परिपाटी बिकास गर्नुपर्नेमा बिज्ञहरु सुझउ“छन् ।

मध्यरातमा पनि दिनको झल्को दिने शहर, ठुला ठुला बिजनेस मलहरु, मनोरञ्जनका लागि ब्यवस्थित पार्क, यात्राको सहजताका लागि मेट्रो र केवलकार अनि सफाचट सडकहरुको सुन्दरता । यो कुनै विकसित शहरको कहानी नभई हामीले परिकल्पना गर्ने काठमाडौं सिटिको सामान्य चित्रण मात्र हो ।

तर, अव्यवस्थित र फोहर काठमाडौंले यस्ता योजनाहरुलाई सपनामै सिमित बनाइदिएको छ । तर, पछिल्लो समय स्वच्छ, सफा र हरित अर्थतन्त्रसहितको विकसित शहर निर्माणका लागि विभिन्न योजनाहरु तय भएको काठमाडौं महानगरपालिकाले जनाएको छ ।

स्मार्ट सिटी अर्थात् आधुनिक शहर निमार्णका लागि ट्राफिक व्यवस्थापन, सडक सफाई एवम् सडक चौडा अभियान , वृक्षारोपण, खानेपानी व्यवस्थापन लगायत फोहोर व्यवस्थापनसम्बन्धि कामहरु गरिरहेको महानगरपालिकाले बताउ“दै आएको छ । स्मार्ट सिटीको चर्चा चलिरहेको राजधानीका विभिन्न स्थानमा भने दुर्गन्धित फोहोरको समस्याले शहरलाई थप कुरुप बनाएको छ । यसको सबैभन्दा ठुलोमार आम सर्वसाधारण जनताले खेपिरहेका छन् ।

राजधानीका चोकै पिच्छे देखिने फोेहोरको द्धश्यले देशको पर्यटन क्षेत्रमा नकरात्मक असर पारिरहेको छ । सन्निकट बन्दै गरेको भ्रमण बर्ष २०२० लाई पनि यो द्धश्यले निकै हिन्नता बोध गराएको छ ।

देशमा २० लाख पर्यटक भित्राउने भनेर सरकारले जति झ्याली पिटेपनि यस्तै साना साना समस्याका जडले अभियानमै नकरात्मक असर पारिरहेको छ । प्रत्यक्षरुपमा मानवजीवनको स्वास्थ्यलाई नै प्रतिकुल असर पारिरहेको फोहर ब्यवस्थापनमा महानगरपालिकाले चासो र चिन्ता भने बढाउन थालेको छ । फोर ब्यवस्थापनमा, फोहरलाई मोहर बनाउ“ भन्ने अभियानपनि नआएका होइनन तर सामाजिक रुपमा चेतना बिस्तार गर्न नसकेपछि त्यस्ता कयौं अभियानहरु अभियानमै सिमित हुन पुगे ।

फोहोर गर्ने, अर्कोले उठाउनु पर्ने प्रचलनले गर्दा राज्यको जनशक्ति मात्र होईन धन र समयको पनि बर्वादि भएको बताउ“छिन फोहरमैला ब्यवस्थापन विज्ञ सुमित्रा अमात्य ।

चेतनाको कमी, व्यवस्थापनमा कमजोरी र स्पष्ट नीति नियम नहु“दा जथाभाबी फोहोर गर्नेहरुलाई पनि कारबाहीको दायरामा ल्याउन निकै मुस्किल परेको बिज्ञहरुको भनाई छ ।

राजधानीमा मात्रै ५० देखि ६० प्रतिशत कुहिने फोहर निस्किने गरेको छ । कृषि बजारमा मल अभाव भएर किसान रोइरह“दा पनि कुहिने फोहोरबाट मल बनाउन तर्फ सरकारको चासो पुग्न सकेको छैन । नुवाकोटको बन्चरे डा“डोलाई फोहोर व्यवस्थापनको दिर्घकालिन ल्याण्डफिल बनाउने योजना सरकारले ल्याएको थियो । तर, २०७३ मा सुरु भएको यो ल्याण्डफिलको सुरुवाति चरणको काम पनि सम्पन्न हुन सकेको छैन ।

जसले गर्दा केही वर्ष भित्रै हाम्रा घर आगन र बगैचानै डम्पीङ साइड बन्ने खतरा बढ्दै गएको छ । तसर्थ, सफा, स्वच्छ र हराभरा काठमाडौंै निमार्णका लागि सबैको साथ, सहयोग र पहल आवश्यक रहेको काठमाडौं उपत्यका विकास प्राधिकरणले जनाएको छ ।

देशकै प्रमुख प्रशाशकिय तथा पर्यटकिय नगरी भनेर काठमाडौंलाई चिन्ने गरिन्छ । धार्मिक, सा“स्कृतिक र प्राकृतिक सम्पदाको महत्व बोकेको काठमाडौंलाई फोहोरको भारी होइन स्वच्छताको भारी बोकाउनु आवश्यक छ । यसका लागि फोहर मात्र ब्यवस्थापन होइन, कि अब्यवस्थित मानसिकताको पनि ब्यवस्थापन हुनु पर्ने देखिन्छ ।