काठमाडौं ९ असार । अमेरिकाले इरानका आणविक काराखानाहरुमा आक्रमण गरेपछि अमेरिकी वरिष्ठ अधिकारीहरूले इरानको आणविक सुविधाहरूलाई गम्भीर रूपमा क्षति पुर्‍याएको बताए पनि उनीहरूले इरानको बम–स्तरको युरेनियम भण्डारको अवस्थाबारे थाहा नभएको स्वीकार गरेका छन् । न्यूयोर्क टाइम्समा प्रकाशित समाचार अनुसार राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले तेहरानमा नयाँ सरकारले सत्ता लिन सक्ने सुझाव दिएका छन् ।

ताजा घटनाक्रमहरू
अमेरिकी बमवर्षक र पनडुब्बीहरूले इरानका तीन आणविक सुविधाहरूमाथि भारी हमला गरेको एक दिनपछि, तेहरानको आणविक कार्यक्रमको वास्तविक अवस्था अस्पष्टै रहेको छ। शीर्ष अधिकारीहरूले इरानसँग अझै पनि आणविक हतियार बनाउने क्षमता छ कि छैन र यसको विद्यमान संवर्धित युरेनियम भण्डार कहाँ छ भन्ने कुरा बताउन धेरै चाँडो हुने बताएका छन् ।

अमेरिकी हमलाले मध्य पूर्वमा खतरनाक रूपमा बढ्दो द्वन्द्वको त्रासलाई बढाएको छ । यो अवस्थामा विश्व नेताहरूबाट कूटनीतिक पहलका लागि तत्काल आह्वान गरिए पनि अमेरिकाले सुन्न अवस्था देखिंदैन । ट्रम्प प्रशासनले दिनभर संयुक्त राज्य अमेरिकाले तेहरानसँग पूर्ण युद्धमा प्रवेश गर्ने मनसाय नराखेको जोड दिएपछि, राष्ट्रपति ट्रम्पले इरानमा शासन परिवर्तनको सम्भावनालाई उठाएको बताइएको छ ।
“यदि वर्तमान इरानी शासनले इरानलाई फेरि महान बनाउन सक्तैन भने, शासन परिवर्तन किन नहुने ??” ट्रम्पले आफ्नो सामाजिक सञ्जाल साइटमा लेखेका छन् ।

https://truthsocial.com/@realDonaldTrump/114725109164151071/embed

इरानका आणविक स्थलहरू—फोर्डो, नातान्ज र इस्फहान—माथि अमेरिकी हमलाले पेन्टागन अधिकारीहरूले “गम्भीर क्षति” भएको बताएका छन् तर इरानको संवर्धन कार्यक्रमको अवस्था अस्पष्ट रहेको छ, वरिष्ठ अधिकारीहरूले इरानको बम–स्तरको युरेनियम भण्डारको ठेगाना थाहा नभएको स्वीकार गरे ।

संयुक्त राष्ट्रसंघको आणविक निगरानी निकाय, अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सीका निर्देशक राफाएल मारियानो ग्रोसीले यो भण्डार—जुन विशेष क्यास्कहरूमा भण्डारण गरिएको छ र लगभग १० वटा कारको ट्रकमा अटाउन सक्ने आकारको छ—लाई स्थानान्तरण गरिएको विश्वास गरेका छन् । गुप्तचर जानकारी भएका दुई इजरायली अधिकारीहरूका अनुसार, इरानले हालैका दिनहरूमा ती स्थलबाट उपकरण र युरेनियम स्थानान्तरण गरेको प्रमाण पनि छ।
इरानी अधिकारीहरूले हमलाको लागि संयुक्त राज्य अमेरिकाको निन्दा गरेका छन् । इरानी विदेश मन्त्री अब्बास अराघचीले इस्तानबुलमा आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा इरानले “आफ्नो सुरक्षा हित र जनताको रक्षा गर्न सबै विकल्पहरू सुरक्षित राखेको” बताए। उनले यस बारेमा थप ठोस योजना बताउन भने चाहेनन् । विशेष गरी मध्य पूर्वमा रहेका अमेरिकी सैन्य अखडाहरुमा इरानले जवाफी कारबाही गर्नेछ कि गर्ने छैन भन्ने बारेमा इरानी पक्षबाट कुनै आधिकारिक भनाई बाहिर आएको छैन ।
संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले सुरक्षा परिषदको आपतकालीन बैठकमा कूटनीति पहलको आह्वान गरेका छन् । विश्व अहिले “प्रतिशोध पछिको प्रतिशोधको गर्तमा झर्ने जोखिममा” रहेको उनले बताए।
तर अमेरिकी सैन्य र गुप्तचर अधिकारीहरूले इरान–समर्थित मिलिसियाहरूले इराक र सम्भवतः सिरियामा रहेका अमेरिकी आधारहरूमा हमला गर्ने तयारी गरिरहेको संकेतहरू पहिले नै पत्ता लगाइसकेका थिए। एक अमेरिकी अधिकारीले आइतबार इराकी अधिकारीहरूले मिलिसिया कारबाहीलाई रोक्न कडा मेहनत गरिरहेको बताए।
इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले आइतबार राति पत्रकार सम्मेलनमा ट्रम्पलाई धन्यवाद दिंदै भनेका छन् : इजरायल इरानले इजरायलमाथि गर्ने आणविक र ब्यालिस्टिक खतराहरूलाई हटाउने आफ्नो लक्ष्यको “धेरै नजिक” रहेको बताए। तर संयुक्त राष्ट्रसंघका लागि इरानका राजदूत अमिर सईद इरावानीले संयुक्त राज्य अमेरिकाले “नेतन्याहुको रक्षा गर्न मात्र आफ्नो सुरक्षालाई लापरवाहीपूर्वक बलिदान गर्ने छनोट गरेको” आरोप लगाए।
इरावानीले संयुक्त राज्य अमेरिका, जुन युद्धमा आणविक हतियार प्रयोग गर्ने एकमात्र देश हो, इरानलाई आणविक हतियार प्राप्त गर्नबाट रोक्ने “निर्मित र हाँस्यास्पद बहाना” मा युद्ध छेडेको आरोप लगाए। “कस्तो कटु र दुखद विडम्बना,” उनले भनेका छन् ।

अहिले सम्मको विकासक्रम

सम्भावित क्षतिः अमेरिकाले हमला गरेका आणविक स्थलहरूमा इरानका दुई प्रमुख युरेनियम संवर्धन केन्द्रहरू समावेश छन्ः फोर्डोको भारी किल्लाबन्द पहाडी सुविधा र नातान्जको ठूलो संवर्धन प्लान्ट। जोइन्ट चीफ्स अफ स्टाफका अध्यक्ष जनरल ड्यान केनले प्रारम्भिक युद्ध क्षति मूल्यांकनले तीनवटै स्थलहरूमा “गम्भीर क्षति र विनाश” भएको संकेत मिलेको बताए, तर अन्तिम मूल्यांकनका लागि समय लाग्ने बताए। अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सीले स्थलहरूबाहिर कुनै विकिरण वृद्धि नभेटिएको बताएको छ ।
सम्भावित जवाफः ट्रम्पको इरानमाथि हमला गर्ने निर्णयले युद्ध अन्त्य गर्न कूटनीतिक समाधानको आशालाई कमजोर बनाउने सम्भावना छ, जुन राष्ट्रपतिले कूटनीतिलाई अवसर दिन दुई हप्तासम्म पर्खने संकेत गरेको केही दिनपछि मात्र यस्तो अवस्था आएको हो। अमेरिकी अधिकारीहरूले इरानले आफ्नो मध्यमदूरीका मिसाइलहरूको भण्डार समाप्त गरेको बताए पनि, देशसँग रकेट र ड्रोनहरू सहित अन्य हतियारहरूको पर्याप्त आपूर्ति छ।
हमलाहरूः पेन्टागन अधिकारीहरूले एक कडा कोरियोग्राफ गरिएको अपरेसनको वर्णन गरे जसमा ३०,००० पाउन्डको बंकर–बस्टिंग बम बोकेका बी–२ बमवर्षकहरू र पनडुब्बीबाट प्रक्षेपित टमाहक क्रूज मिसाइलहरूले आधा घण्टाभन्दा कम समयमा तीनवटा स्थलहरूलाई हिर्काए। उपग्रह तस्बिरहरूले देखाए अनुसार अमेरिकाले फोर्डोको संवर्धन सुविधाको भेन्टिलेशन शाफ्टहरूलाई लक्षित गरेको हुन सक्छ। एक वरिष्ठ अमेरिकी अधिकारीले फोर्डोमाथिको हमलाले भारी किल्लाबन्द स्थललाई नष्ट नगरेको स्वीकार गरेका छन् । तर यो गम्भीर रूपमा क्षतिग्रस्त भएको बताए।
इरानको माहोलः धेरै इरानीहरूले न्यूयोर्क टाइम्ससँगको फोन र्वार्तामा हमलापछि अनिश्चित र डरलाग्दो भविष्यको सामना गरिरहेको बताए। हमलापछि कामका लाग जाँदा धेरैले दुख र आक्रोशको मिश्रण व्यक्त गरेका छन् । “हामी सबै स्तब्ध छौं—हामी कसैले पनि यो अपेक्षा गरेका थिएनौं कि, छ वा सात दिनभित्र, हामी यो बिन्दुमा पुग्छौं,” एक इरानीले भनेका छन् ।
अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिक्रियाः अमेरिकाका सहयोगी र विरोधीहरूले निन्दा र संयमको आह्वानसहित प्रतिक्रिया दिएका छन् । जबकि खाडी देशहरूले प्रतिशोधको डरमा निराशा व्यक्त गरेका छन् । इरानी विदेशमन्त्री अराघची सोमबार रूसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग भेट्न मस्को पुगेका छन् । तर मस्कोले सैन्य सहायता प्रदान गर्न तयार भएको कुनै संकेत दिएको छैन ।
जटिल सन्देशः रक्षा मन्त्री पीट हेग्सेथले संयुक्त राज्य अमेरिका लामो द्वन्द्वमा प्रवेश गर्न लागेको चिन्तालाई कम गर्ने प्रयास गरेका थिए । ट्रम्पका सहयोगीहरूले आइतबार सावधानीपूर्वक हमलाहरूलाई केन्द्रित मिसनको रूपमा चित्रण गरे, व्यापक सैन्य अपरेसनको सुरुवात नभएको स्पष्टीकरण दिंदै । “हामी इरानसँग युद्धमा छैनौं,” उपराष्ट्रपति जेडी भान्सले आइतबार बिहान टेलिभिजन अन्तर्वार्तामा भनेका थिए “हामी इरानको आणविक कार्यक्रमसँग युद्धमा छौं।”
वैश्विक बजारः आइतबार साँझ बजार खुल्दा तेलको मूल्य मध्यम रूपमा बढ्यो, जसले व्यापारीहरू इरानले अमेरिकी बमबारीको जवाफ कसरी दिन्छ भन्नेमा चिन्तित छन्, यद्यपि यसले आतंकित छैनन् भन्ने संकेत गर्छ।
अब के हुन्छ?: अब ट्रम्पले इजरायललाई सहयोग गरेकोले, युद्धको अधिक खतरनाक चरण सुरु हुने सम्भावना छ। जहाँ इरानका विकल्पहरूले धेरै कुरा निर्धारण गर्न सक्छ ।