कम्युनिस्ट पार्टीका नयाँ नेता लामले भर्खरै सी जिनपिङलाई भेटेका छन्। अब अर्को भेट अमेरिकी नेतासँगको हो ।

विगत एक वर्षदेखि डरलाग्दो शक्ति सङ्घर्षबाट विजयी भएका भियतनामी म्युनिस्ट पार्टीका रहस्यमय नयाँ नेता टु लामको बारेमा तपाईँ के भन्नुहुन्छ ? आफ्नो पहिलो विदेश यात्रामा लाम (चित्रमा, बायाँ) ले अगस्ट १९ मा आफ्ना चिनियाँ समकक्षी सी जिनपिङलाई भेटे। कम्युनिस्ट पार्टीको स्कुलदेखि माछा निर्यातसम्मका सबै कुरामा दुवैले १४ वटा दस्तावेजमा हस्ताक्षर गरेका थिए । लामले भियतनामको सबैभन्दा ठुलो व्यापारिक साझेदारको महत्त्वलाई दोहोऱ्याए। अर्को महिना उनी अमेरिका जानेछन्। यो एउटा सङ्केत हो –उनले भियतनामको ‘बाँस कूटनीति’ जारी राख्न चाहन्छन्, जुन दुईका बीचमा झुकेको हुन्छ ।

त्यहाँ नयाँ केही छैन। लामको यात्राको अझ उल्लेखनीय पक्ष अघिल्लो दिन आयो। बेइजिङ जाने बाटोमा उनले लि थु नामक क्रान्तिकारीको पाइला पछ्याए, जो सन् १९२४ मा चीनको तत्कालीन रिपब्लिकन सरकारको सिट क्यान्टनको बन्दरगाह सहरमा आइपुगे। आज हो ची मिन्हको रूपमा परिचित, उनले क्यान्टन, अहिले ग्वान्झाउमा भियतनामको कम्युनिस्ट पार्टीको अग्रदूत स्थापना गर्ने बारे धारणा बनाएका थिए ।

chart: the economist

लामको तीर्थयात्राले अनुमानित रूपमा त्यहाँ हो को समयको शताब्दी मनाएको थियो। क्रान्तिकारी पूर्वजको पूजा भियतनाममा शीर्ष पदका लागि पूर्व शर्त हो। उनका पूर्ववर्ती, न्गुयेन फु ट्रोङ, जुलाईमा उनको मृत्यु भएको थियो । त्यो बेलासम्म उनी मार्क्सवादी सिद्धान्तकार थिए। तर पनि अगस्ट ३ मा महासचिव बनेका लाम क्रान्तिकारी वा बौद्धिक छैनन्। एक पूर्व प्रहरी, उनले डरलाग्दो सार्वजनिक सुरक्षा मन्त्रालयमा आफ्नो दाँत गाडेका थिए। गुआङडोङ प्रान्तको राजधानी गुआङझाउलाई उनको पहिलो सम्पर्क बन्दरगाहको रूपमा छनोट गर्नु भियतनामको पुँजीवादी पशु आत्माहरूको पुनरुत्थानको सङ्केत गर्ने उद्देश्यले गरिएको थियो। गुआङडोङसँगको यसको व्यापार चीनसँगको कुल व्यापारको २०प्रतिशत भन्दा बढी रहेको छ। भियतनामले यस प्रान्तसँग त्यति नै व्यापार गर्छ जति यसले सम्पूर्ण जापानसँग गर्छ।

लामले अप्रत्यक्ष रूपमा पुँजीवादको उत्सव मनाउँदै थिए, समाजवादको होइन। किन भनेर बुझ्नका लागि, तपाईँले विगतको दशकमा भियतनामको समस्या बुझ्नुपर्छ। १०० मिलियन मानिस, युवा जनसंख्या र श्रम लागतको साथ देश एक बढ्दो पावरहाउस हो, जुन चिनियाँ तटीय क्षेत्रहरूको आधा हो। यसलाई चीन र अमेरिकाले लोभ्याइरहेका छन्। आपूर्ति श्रृङ्खलालाई ]जोखिममुक्त’ बनाउने अमेरिकाको प्रयासबाट भियतनाम लाभान्वित भएको छ। र अमेरिकी उच्च करको सामना गर्दै, धेरै चिनियाँ फर्महरूले उत्पादन र एसेम्बलका केही चरणहरू भियतनाममा स्थानान्तरण गरिरहेका छन्, जुन गुआङ्गडोङमा आपूर्तिकर्ताहरूको आपूर्ति श्रृंखलामा एकीकृत भएको छ, र तिनीहरूमार्फत, बाँकी संसारमा पनि ।

तर पनि भियतनामको सम्भावनालाई दमनको श्रृंखलाले दबाएको छ। सन् २०११ देखि आफ्नो मृत्यु नभएसम्म महासचिवका रूपमा, ट्रोङले ‘ब्लेजिङ फर्नेस’ भ्रष्टाचार विरोधी अभियान लागू गरे जसले अधिकारीहरूलाई पक्षाघातमा पारेको छ। करिब २ लाख अनुशासित थिए,स सन् २०२१ देखि २०२३ सम्म थप ६० हजारले राजीनामा दिए। स्वास्थ्यदेखि शिक्षासम्म सार्वजनिक सेवाहरू प्रभावित भएका छन्। नयाँ पूर्वाधार वा औद्योगिक परियोजनाहरूका लागि प्रस्तावहरू अधिकारीहरूको डेस्कमा लुकेका छन् जो डराएका छन् उनीहरूको निर्णयहरू ग्राफ्ट–बस्टरहरूद्वारा जाँच गरिनेछ।

यद्यपि यो अभियान ट्राङले सफाइको माध्यमबाट पार्टीको वैधानिकता संरक्षण गर्ने माध्यमको रूपमा तयार पारेको थिए, यसको सट्टा यसले वैधानिकताको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण स्रोत उपभोग गर्न थालेको छः आर्थिक विकास। विद्युत क्षेत्रका परियोजनाहरूमा ढिलाइको अर्थ क्षमता बढाउन खोज्ने कारखानाहरूले भरपर्दो बिजुली प्राप्त गर्न सक्दैनन्। यातायात पूर्वाधारमा भएका सुधारहरू औद्योगिक उत्पादनमा भएको वृद्धिसँग जुध्न निकै ढिलो भएका छन्।

लाम ट्रोङ कार्यान्वयनकर्ता थिए। तर उनले भ्रष्टाचार विरोधी अभियानलाई भियतनामलाई भ्रष्टाचारबाट मुक्त गर्न मात्र नभई आफ्ना प्रतिद्वन्द्वीहरूलाई पार्टीबाट सफा गर्ने अवसरको रूपमा प्रयोग गरेको देखिन्छ। यस वर्षको सुरुमा, जलिरहेको भट्टीले दुई वर्षमा आफ्नो दोस्रो राष्ट्रपति, भो भ्यान थुओङ र थुओङको उत्तराधिकारी लामलाई देखेको छ । भियतनामको राष्ट्रपति पद प्रायः प्रतीकात्मक छ, तर यसलाई कब्जामा पार्दा लामलाई महासचिव बन्ने बाटोका लागि प्रमुख स्थानमा राखियो तर दुई महिना पछि ट्रोङको मृत्यु भयो।

अगस्त १४ मा पार्टीका भ्रष्टाचार–बस्टरहरूसँग महासचिवको रूपमा उनको पहिलो बैठकमा, नयाँ सत्तारोहण गरेका लामले उनीहरूलाई भ्रष्टाचार विरोधी दबाब, देशको विकासको बाटोमा खडा हुन नहुने बताए, यद्यपि उनले यो जारी त्यो अभियान जारी राख्ने वाचा भने गरे। शायद यसले पार्टीमाथि आफ्नो नियन्त्रण विस्तार गर्ने माध्यमका रूपमा काम गर्नेछ।

तर लामको निजी क्षेत्रसँगको सम्बन्धले उनी बुर्जुवा वर्गको चिन्ताप्रति संवेदनशील हुनसक्ने सङ्केत गर्दछ। कठोर ट्रोङले आफ्नो वैचारिक जुनूनलाई प्राथमिकता दिँदै व्यापारीहरुसँग केही सम्बन्धहरू विकास गरे। यसको विपरित लामले हालसम्म चलाएको सार्वजनिक सुरक्षा मन्त्रालय अर्थव्यवस्थामा एक खेलाडी हो, धेरै समूह र एक दूरसंचार फर्मको मालिक हो। र टु डुङ, लामका भाइ, एक व्यवसायका मालिक हुन् जसले सम्पत्ति, ऊर्जा र दुर्लभ पृथ्वीहरू, साथै भेस्पा–म्याड भियतनाममा पियाजियो वितरण सहित धेरै उद्योगहरूमा चासो राखेका छन्।

लामसँग एपिकुरियन स्ट्रीक पनि छ। मन्त्रीका रूपमा आफ्नो प्रारम्भिक वर्षहरूमा, उनी राजनीतिक र व्यापारिक सर्कल बाहिर थोरै मात्र परिचित थिए। तर सन् २०२१ मा लन्डनको भ्रमणमा कार्ल मार्क्सको चिहानमा अनिवार्य रूपमा सम्मान गरेपछि दास क्यापिटल–भस्म गर्ने भ्रष्टाचार–बस्टरलाई सल्ट बाए भनेर चिनिने सेलिब्रिटी शेफ नुसरत गोक्सीले सुनको पातमा लपेटिएको स्टेक खुवाइएको भिडियो खिचिएको थियो । गोक्सेले भिडियो समावेश गर्ने सोसल –मिडिया पोस्टहरू हटाए, तर यसले पनि प्रतिक्रिया निम्त्यायो। भियतनामको शीर्ष पुलिसको रूपमा लामको समयमा, उनको मन्त्रालयले हनोईमा एउटा कन्सर्ट हल निर्माण गऱ्यो, जुन उनलाई मनपर्ने संगीतकारहरू मध्येका एक चोपिनको सङ्गीत सहित खुल्यो।

नयाँ नेताले सेनालाई नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ। यो सरकार प्रमुखका लागि प्रहरी सङ्ख्याको बारेमा चिन्तित छ। प्रधानमन्त्री फाम मिन्ह चिन सार्वजनिक सुरक्षा मन्त्रालयका अर्का पूर्व विद्यार्थी हुन्। भ्रष्टाचार विरोधी अभियानले सिर्जना गरेको पोलिटब्युरोमा यस वर्ष खाली पदहरूमा पूर्ति गरिएपछि सशस्त्र बलले अप्रत्याशित रूपमा पन्ध्र मध्ये चारवटा सिट दाबी गरेको छ, पुलिसपछि दोस्रो, पाँचवटा। सामान्यतया सेनाले एउटा मात्र पाउँछस सन् १९८६ मा भियतनामको डोई मोई सुधार युग सुरु भएदेखि चार सिट उनीहरूको उच्चतम सिट, सिङ्गापुरको थिङ्क–ट्याङ्क इसियास–युसोफ इशाक इन्स्टिच्यूटका गुयेन खाक जियाङका अनुसार। यो दुई सुरक्षा बलबीच शान्ति कायम राख्न वफादार सेनाका जनरललाई बढावा दिने एउटा चाल हुनसक्छ।

आन्तरिक सुरक्षामा केन्द्रित करियर बिताएका लाम सशस्त्र सेनाका प्रतिद्वन्द्वीको तुलनामा बाह्य खतराहरूसँग कम अभ्यस्त हुन सक्थे। चिनियाँ र भियतनामी जहाजहरू कहिलेकाहीँ दक्षिण चीन सागरमा घुम्छन् भने पनि उनले अमेरिका भन्दा भियतनामको उत्तरी सीमामा साथी कम्युनिस्ट र अधिनायकवादी महाशक्तितिर हेर्न सक्छन्। तर लाम सचेत हुनेछन् कि पार्टीको वैधताले उत्तरबाट हुने आक्रमण विरुद्ध भियतनामको सार्वभौमसत्ताको रक्षा गर्न पनि माग गर्दछ। दुवैले सन् १९७९ मा छोटो सीमा युद्ध लडेका थिए, त्यही कारण भियतनाममा चीन अलोकप्रिय रहेको छ। ले खा फिउ, जो सन् १९९७ देखि २००१ सम्म महासचिव थिए, उनलाई बेइजिङसँग धेरै नजिक भएको कारण पोलिटब्युरोले हटाएको थियो।

लामका लागि नयाँ काममा चीन एउटा अपरिहार्य पहिलो स्टप थियो,स उनी चीनअघि अमेरिका गएको भए बेइजिङका उनका कमरेडहरूलाई भय बढाउने थियो। तर उनी सेप्टेम्बरमा संयुक्त राष्ट्रसंघको महासभाका लागि अमेरिका जानेछन्। त्यहाँ रहँदा, उनले अगस्ट १ मा अमेरिकाको वाणिज्य विभागले भियतनामलाई ‘बजार अर्थव्यवस्था’ को स्थितिबाट वञ्चित गर्ने निर्णय उठाउने सम्भावना छ।

अमेरिकी अधिकारीहरूले आफ्नो तर्फबाट बलियो सुरक्षा सहयोगका लागि दबाब दिने सम्भावना छ। गत वर्ष दुवै पक्षले व्यापक रणनीतिक साझेदारीमा हस्ताक्षर गरेका थिए। उनीहरूले लामको दमनको इतिहास भने उठाउने सम्भावना छैन। नयाँ महासचिवले आर्थिक गतिशीलताको नयाँ युग सुरु गर्न सक्ने भए पनि नागरिक समाजमाथि दमन जारी रहने सम्भावना छ। एउटा अधिकार समूह ८८ प्रोजेक्टका अनुसार सार्वजनिक सुरक्षा मन्त्रीको कार्यकालमा उनले ३३० भन्दा बढी कार्यकर्ता र पत्रकारहरूलाई पक्राउ गरेका थिए। दमन, स्पष्ट उपभोग र कूटनीतिक सन्तुलनको अनुभवका साथ, लाम आफ्नो नयाँ कामका लागि योग्य छन्। ■

दि इकोनोमिष्टबाट