काठमाडौं १ जेठ । उरुग्वेका पूर्वराष्ट्रपति जोसे ‘पेपे’मुजिकाको मंगलबार ८९ वर्षको उमेरमा निधन भयो। उनले आफ्नो सादा जीवनशैलीमार्फत विश्वका नेताहरूले आफ्ना नागरिकजस्तै जीवन बिताउनुपर्ने उदाहरणीय मूल्य देखाए। मुजिका, जो आफ्नो तीन कोठे झुपडीबाट राष्ट्रपति भवनको ऐश्वर्यलाई अस्वीकार गरेर विश्वभर चर्चित भए, उरुग्वेका लागि मात्र नभएर विश्वभर सादगी र नम्रताको प्रतीक बने।

जोसे “पेपे” मुजिका, उरुग्वेका पूर्वराष्ट्रपति, गत वर्ष मोन्टेभिडियोको बाहिरी क्षेत्रमा रहेको आफ्नो सादा घरमा। दादो गाल्डिएरी, द न्यूयोर्क टाइम्सका लागि।

मुजिकाले उरुग्वेको तीनतले राष्ट्रपति निवासलाई ‘बेकार’ भन्दै त्यसलाई हाइस्कूल बनाउनुपर्ने सुझाव दिएका थिए। सन् २०१० मा उरुग्वे जस्तो सानो दक्षिण अमेरिकी राष्ट्रको राष्ट्रपति बनेपछि, उनले आफ्नो सानो, अव्यवस्थित तीन कोठे घरबाटै कार्यालय जाने निर्णय गरे। यो घर, जुन स्टुडियो अपार्टमेन्ट जत्रै थियो, काठको चुलो, किताबले भरिएका सेल्फहरू र अचारका भाँडाहरूले खचाखच थियो।

जोसे मुजिका र उनकी जीवनसंगिनी लुसिया तोपोलान्स्की गत वर्ष आफ्नो घरमा। तोपोलान्स्कीले उरुग्वेका उपराष्ट्रपतिको रूपमा सेवा गरिन्। दादो गाल्डिएरी, द न्यूयोर्क टाइम्सका लागि।

उनले आफ्नी जीवनसंगिनी लुसिया तोपोलान्स्की—जो पछि उरुग्वेकी उपराष्ट्रपति बनिन्—र तीन खुट्टे कुकुर म्यानुएलासँग दशकौँसम्म त्यही घरमा बिताए। उनीहरूले स्थानीय बजारमा बेच्ने क्रिसान्थेमम फूलको खेती गर्थे र आफ्नो आकाशे नीलो १९८७ को भोल्क्सवागन बीटल गाडीमा ट्याङ्गो बारहरूमा पुग्थे। ‘नयाँ जागिरले घर सर्नुपर्ने कुनै कारण छैन’ उनले राष्ट्रपति भएपछि न्यूयोर्क टाइम्ससँग भनेका थिए।

यो निर्णय उनको राजनीतिक मास्टरस्ट्रोक बन्यो। उनको राष्ट्रपति कार्यकालले सबै आर्थिक लक्ष्यहरू पूरा गर्न सकेन, तर उनको सादा जीवनशैलीले धेरै उरुग्वेका नागरिकहरूको मन जित्यो। उनले अन्तर्राष्ट्रिय मिडियामा लोभले समाजलाई खोक्रो बनाउँदैछ भन्ने चेतावनी दिने मञ्च पाए। ‘हामीले राष्ट्रपतिलाई कम पूजा गर्न सबै प्रयास गरेका छौँ,’ उनले सन् २०१३ मा न्यूयोर्क टाइम्सका पत्रकार साइमन रोमेरोसँग माटे (यस क्षेत्रमा कुराकानीमा साझा गरिने हर्बल पेय) बाँड्दै भनेका थिए।

मुजिकाको तीन कोठे घर। उनले राष्ट्रपति भवनलाई अस्वीकार गरी यहाँ बस्न रुचाए। दादो गाल्डिएरी, द न्यूयोर्क टाइम्सका लागि।

गत वर्ष न्यूयोर्क टाइम्सका पत्रकार ज्याक निकासले उनलाई सोही घरमा भेटेका थिए। मुजिका, जाडोको कोट र ऊनी टोपीमा काठको चुलो अगाडि बसेका थिए, उनको घाँटीको ट्युमरको रेडिएसन उपचारका कारण कमजोर र खान नसक्ने अवस्थामा थिए। तर, विश्वभर आफ्ना विचारहरू फैलाउने अन्तिम अवसरहरू मध्ये एकमा, उनले झन्डै दुई घण्टासम्म जीवनको उद्देश्य र सुन्दरता कसरी खोज्ने, र ‘मानवता, जसरी यो अगाडि बढिरहेको छ, संकटमा छ’ भन्ने कुरा सविस्तार बताए ।

उनले निर्वाचित कार्यालयका ऐश्वर्यहरू—महलहरू, नोकरहरू, विलासी जेटहरू—लोकतन्त्रको विपरीत भएको बताउँदै आएका थिए । ‘सामन्तवादका सांस्कृतिक अवशेषहरू गणतन्त्रभित्र बाँकी छन्। रातो कार्पेट, सामन्ती स्वामीले किल्लाबाट पुलमा निस्कँदा बज्ने तुरहीहरू। यो सबै बाँकी छ’ उनले भने। ‘राष्ट्रपतिलाई प्रशंसा मन पर्छ।’

उनले जर्मनी भ्रमणको सम्झना गरेः ूउनीहरूले मलाई मर्सिडीज–बेन्जमा राखे। ढोका करिब ३,००० किलोको थियो। अगाडि ४० मोटरसाइकल र पछाडि अर्को ४०। मलाई लाज लाग्यो।ू

अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाले उनलाई विश्वको ‘सबैभन्दा गरिब राष्ट्रपति’ को उपनाम दिए, किनभने उनको सम्पत्ति कार्यकाल शुरू गर्दा मात्र १,८०० डलर थियो। मुजिकाले यो उपनामलाई घृणा गर्थे र रोमन दार्शनिक सेनेकाको भनाइ उद्धृत गर्थेः ‘जसलाई धेरै कमी छ, ऊ गरिब होइन, तर जसले धेरै चाहन्छ, ऊ गरिब हो।’

गत वर्षको अन्तर्वार्तामा, अमेरिकी चुनावको तीन महिना अघि, मुजिकाले ट्रम्पलाई बारम्बार उल्लेख गरे। ‘यो झूट जस्तो लाग्छ—संयुक्त राज्य अमेरिका जस्तो देशमा ट्रम्प जस्ता उम्मेदवार,’ उनले भने। ूलोकतन्त्र चटाईको उचाइमा छ।’

मुजिका १९६० को दशकमा बैंक लुट्ने वामपन्थी गुरिल्लाको रूपमा राजनीतिमा प्रवेश गरेका थिए। उनको समूह, टुपामारोस, हिंसाका लागि कुख्यात थियो। मुजिकाले नागरिकहरूलाई हानि नपुर्‍याउने कोसिस गरेको बताए, तर वामपन्थी संघर्षमा कहिलेकाहीं बल प्रयोग आवश्यक भएको स्वीकार गरे।

दुई पटक जेलबाट भागेपछि, उनलाई उरुग्वेको सैन्य तानाशाहीमा १४ वर्ष जेलमा राखियो, जसको धेरैजसो समय एकान्त कारावासमा बित्यो। जमिनको खाल्डोमा बन्दी हुँदा, उनले मनोवैज्ञानिक रूपमा बाँच्न मुसा र सानो भ्यागुतासँग मित्रता गरे।

उरुग्वेमा लोकतन्त्र पुनर्स्थापना भएपछि उनी रिहा भए र अन्ततः संसदमा निर्वाचित भए, भेस्पा स्कूटरमा काममा जाँदा ध्यान आकर्षित गरे। सन् २००९ मा, ३३ लाख जनसंख्या भएको उरुग्वेले उनलाई राष्ट्रपति बनायो।

मुजिकाको शासनकालमा उरुग्वेले गर्भपतनलाई अपराधमुक्त गर्‍यो, समलिङ्गी विवाहलाई वैधानिकता दियो, नवीकरणीय ऊर्जामा जोड दियो र विश्वमै पहिलो पटक गाँजालाई पूर्ण रूपमा वैधानिक बनायो। तर, असमानता घटाउने र शिक्षामा सुधार गर्ने उनका धेरै लक्ष्यहरू राजनीतिक वास्तविकताका कारण पूरा भएनन्।

मंगलबार उनको निधनको खबर फैलिँदा, विश्वभरका मानिसहरूले उनको नीतिहरूको लागि होइन, उनको नम्रताको लागि सम्झिए। यो उनको सबैभन्दा ठूलो विरासत बन्यो।

यस वर्ष, उनको राजनीतिक उत्तराधिकारी, पूर्व इतिहास शिक्षक यामान्दु ओर्सी, उरुग्वेको नयाँ राष्ट्रपति बने। उनले पनि आफ्नो पारिवारिक घरबाट कार्यालय जाने गर्छन्, र उरुग्वेको राष्ट्रपति भवन प्रायः खाली रहन्छ।

न्यूयोर्क टाइम्सबाट