छुट्टै साझेदारीको भविष्य असुरक्षितः विशेषज्ञ

गत साता अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले आफ्नो डेलावेयरको गृह नगरमा आयोजना गरेको क्वाड नेताहरूको शिखर सम्मेलनमा चार–राष्ट्रिय समूह –अमेरिका, जापान, भारत, र अस्ट्रेलिया – ले चीनलाई ध्यानमा राख्दै सुरक्षा सहयोग विस्तार गर्ने सहमति गरेको छ, जसमा संयुक्त तट रक्षक मिशन पनि समावेश छ।

बैठकको एजेन्डा र संयुक्त वक्तव्यले पूर्वी र दक्षिणी चाइना सागरको उल्लेख गरेर क्वाडको ब्लकको टकरावको स्वभावलाई प्रस्ट पारेको छ। विश्लेषकहरूले भनेका छन् : यस चार–राष्ट्रिय साझेदारीले एशिया प्रशान्तमा टकराव र भूराजनीतिक तनावलाई उक्साउने हानिकारक भूमिका खेलिरहेको छ।

अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार ज्याक सुलिभानले शनिबार रिपोर्टरहरूसँगको ब्रीफिङमा भनेका थिए, ‘चीन क्वाडको ध्यान केन्द्रित होइन’ तर दिनभर चर्चामा चीनको मुद्दा मौ भरहेको थियो ।
ह्वाइट हाउसको वेबसाइटमा जारी गरिएको संयुक्त वक्तव्यले ची सिधै नाम उल्लेख गरेको छैन, तर ‘पूर्वी र दक्षिणी चाइना सागरूको नाम उल्लेख गरेको छ। यसैबीच, बाइडेनले अन्य नेताहरूसँग कुरा गर्दै ‘आक्रामक चीनले हामीलाई परीक्षण गर्दैछ’ भनेका थिए।

साझा मूल्यहरूको आधारमा क्वाडका नेताहरूले कानूनको शासनमा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्था कायम राख्न प्रयास गरिरहेका छन् र ‘पूर्वी र दक्षिणी चाइना सागरमा स्थिति प्रति गम्भीर चिन्ता’ व्यक्त गरेका छन्।

विभाजन सिर्जना

दक्षिण चाइना सागर अध्ययनका लागि राष्ट्रिय संस्थानका समुद्री कानून र नीति संस्थानका उप निर्देशक डिङ डुओले भने, ‘क्वाडका सदस्यहरूले चीनको ध्यानलाई कम गर्न प्रयास गरेका छन्’ तर शिखर सम्मेलनका परिणामहरूले यो चीनप्रति लक्षित भइरहेको थियो ।

‘चीनलाई लक्षित गर्नु’ केवल रणनीतिक स्तरमा मात्र होइन, यसमा रणनीतिक योजना र विशेष योजनाहरू पनि समावेश छन्।

संयुक्त वक्तव्य अनुसार, चार देशहरूले २०२५ मा संयुक्त तट रक्षक मिशनमा सहमति जनाएका छन् र महासागरीय सुरक्षा सम्बन्धहरू विकास गर्न प्यासिफिक आइसल्यान्ड देशहरू र दक्षिणपूर्व एशियासँग लजिस्टिक्स सहकार्य र डाटा र जानकारीको साझेदारीलाई बलियो बनाउने वचन दिएका छन्।

डिङले भनेका छन्– क्वाडले चीनसँग समुद्री विवादमा रहेका फिलिपिन्स र जापानजस्ता देशलाई विशेष संयुक्त समुद्री अपरेशनमार्फत समर्थन गर्न सक्छ।

क्वाडको वक्तव्यमा ‘तट रक्षक र समुद्री मछुवारा जहाजहरूको खतरनाक प्रयोगको उल्लेख गरिएको छ’  जुन चीनसँग फिलिपिन्सको तनावको संकेत गर्दछ। यद्यपि, अमेरिकी उत्तेजनामा फिलिपिन्सका क्रियाकलापहरूमा चीनले आफ्नो संप्रभुता र वैध अधिकारको रक्षा गर्न कार्य गरिरहेको छ।

चीनका विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता लिन जियानले जुलाईमा एक प्रेस ब्रीफिङमा भने, ‘क्वाडले डरको माहोल सिर्जना गर्दै दुशमनी र टकरावलाई उक्साउँदै आएको छ र अन्य देशहरूको विकासलाई रोकिरहेको छ।’

क्षेत्रभन्दा बाहिरका केही देशहरूले दक्षिण चाइना सागरमा उच्चस्तरीय सैनिक विमान र जहाजहरू पठाउँदै टकराव सिर्जना गरिरहेका छन्, जसले क्षेत्रीय शान्ति र स्थिरताका लागि ठूलो चुनौती प्रस्तुत गर्दैछन्।

चीनका विदेश मामिला विश्वविद्यालयका प्राध्यापक लि हैडोंगले ग्लोबल टाइम्सलाई भने, ‘क्वाडको संरचना अमेरिकी नेतृत्वमा छ र यो चीनसँगको प्रतिस्पर्धामा अमेरिका सँगै काम गर्ने रणनीतिक उपकरण हो।’

भारत, अस्ट्रेलिया र जापानका आफ्नै चासोहरू भए तापनि, यस संरचनाको स्वभाव र दिशा अमेरिकी रणनीतिक आवश्यकतासँग सँगै रहनेछ।

लिले भने, ‘बाइडेनले आफ्नो अन्तिम क्वाड शिखर सम्मेलनको अवसर गुमाउन चाहँदैनन्, चीनको मुद्दालाई उचालेर ‘चीनको खतरा’ भाषणलाई बलियो बनाउन र वाशिंगटनको चीन नीति व्यापक रूपमा अँगालिएको भ्रम सिर्जना गर्न।’

छुट्टै साझेदारी

हालका वर्षहरूमा क्वाड संरचनाले विभिन्न स्तरमा बैठकहरू आयोजना गरिसकेको छ र अमेरिका यसलाई व्यापक र गहिरो सहयोगको रूपमा चित्रित गर्न प्रयास गरिरहेको छ। तर, ‘नतिजा राजनीतिक र कूटनीतिक क्षेत्रमा केन्द्रित भएको छ, जसले अधिकतर एक मुद्रा बनाएको छ,’ डिङले भने।

जब सामग्री र खर्चको कुरा आउँछ, सहयोग गाह्रो हुन्छ। उनले भने, ‘सयुक्त कार्यहरू र जानकारी साझेदारी जस्ता धेरै प्रस्तावहरू वास्तवमा द्विपक्षीय तरिकामा कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ।’

क्वाडको वक्तव्यमा चीनको अस्पष्ट उल्लेख आन्तरिक सम्झौताका कारण हुन सक्छ, विश्लेषकहरूले भनेका छन्, किनभने सदस्यहरूले चीनसँग कसरी व्यवहार गर्ने भन्नेमा भिन्न दृष्टिकोण राख्छन्। जापान, अस्ट्रेलिया र भारतसँग चीनसँगको गहिरो आर्थिक र जनसंख्या आदानप्रदान छ।

अमेरिकाको जापान र अस्ट्रेलियासँगको गठबन्धनबाट भिन्न, क्वाड एकदमै छुट्टै साझेदारी हो, जहाँ प्रत्येक सदस्यले समूहलाई आफ्नो अन्तर्राष्ट्रिय स्थिति उकास्न प्रयोग गर्न चाहन्छ।

लिले भने, ‘क्वाडले जारी रहनेछ, यो एक छुट्टै समूह हुनेछ वा वास्तविक गठबन्धनमा परिणत हुनेछ र थप सुदृढीकरण गर्नेछ भन्ने कुरा हेर्न बाँकी छ।’

ग्लोवल टाइम्सबाट