काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
काठमाडौं,२५ साउन । नेकपा माओवादी केन्द्रका उपमहासचिवद्वय वर्षमान पुन र जनार्दन शर्माबीच एकले अर्कोलाई सघाउने सहमति भएको छ। यससँगै ६ वर्षदेखि चलिरहेको गुटगत प्रतिस्पर्धा तत्कालका लागि साम्य भएको छ।
चीनबाट उपचार गरेर फर्किएपछि पुन र शर्माबीच पटकपटक भएको छलफल र भेटवार्तापछि मिलेर जाने समझदारी भएको हो।
जसअनुसार वरिष्ठ नेता मानेर पुनलाई शर्माले सहयोग गर्नेछन् भने शर्मालाई विशेष महाधिवेशनमा महासचिव बनाउन पुनले सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन्।
माओवादीले आगामी मंसिरमा विधान सम्मेलन गर्दैछ भने चैतभित्र विशेष महाधिवेशन गर्ने १७–२१ साउनमा सम्पन्न गरेको केन्द्रीय समिति बैठकले निर्णय गरेको छ।
२०७८ पुस १७–१८ मा सम्पन्न महाधिवेशनमा शर्मा र पुनलाई रोकेर अध्यक्ष प्रचण्डले देव गुरुङलाई महासचिव बनाएका थिए। अध्यक्षको सो निर्णयकै कारण पार्टीभित्र विधि र पद्धति स्थापित गर्न पुन र शर्मा एकै ठाउँ उभिएको नेता जगप्रसाद शर्माले बताए।
‘पार्टी विधानभन्दा आवश्यकताले चल्यो, अब नयाँ ढंगले अघि बढिएन भने यत्रो आन्दोलनबाट यहाँसम्म आइपुगेको पार्टी र आन्दोलन समापन हुने खतरा रोक्न वर्षमानजी र जनार्दनजी एकैठाउँ उभिनुभएको हो,’ शर्माले नेपालखबरसँग भने, ‘नयाँ र विकसित चेतना सहित युवा पुस्ता समेट्न उहाँहरु एकै ठाउँ उभिनुभएको हो।’
उनीहरुबीच केही दीर्घकालिन समझदारी भएको नेताद्वयका निकटस्थहरु बताउँछन्। जसअनुसार पार्टीभित्रको संगठन चुस्त र व्यवस्थित बनाउन पुनले शर्मालाई सघाउनेछन्। पुन प्रचण्डपछिको नेता बन्ने वातावरण बनाउन शर्माले सहयोग गर्नेछन्।
माओवादीको पछिल्लो पार्टी कमिटीमा पुन र शर्माको दबदबा छ। केन्द्रीय समिति र पोलिटब्युरोमा शर्माको पकड छ। २१ साउनमा सम्पन्न केन्द्रीय समिति बैठकमा दुवै उपमहासचिवले उत्तराधिकारी तोक्न प्रचण्डको ध्यानाकर्षण गराएका छन्।
नेताहरुका अनुसार आगामी विशेष महाधिवेशनबाट पुन उपाध्यक्ष बन्ने सम्भावना छ।
‘प्रचण्डपछिको लिडरसीपको लागि वर्षमानजीलाई सहयोग गर्न जनार्दनजी तयार हुनुभयो, जनार्दनजीले तपाईं सिनियर नेता हो, मैले पहिला पनि मानेकै हुँ, अब पनि मान्छु भनेपछि लामो समयदेखि दुई नेताबीच देखिएको टक्कर मिलनमा परिणत भएको हो,’ पुननिकट एक नेताले नेपालखबरसँग भने, ‘दुवै नेता अब एक अर्कालाई सहयोग गर्न खुलेर लाग्नुहुन्छ।’
शर्मा निकट केन्द्रीय सदस्य जगबहादुर शर्माले पनि दुईनेताबीच एकले अर्कोलाई सहयोग गर्ने समझदारी बनेको बताए।
‘उहाँहरुबीच केही रणनीतिक सहमति भएको छ, यो पार्टीलाई अलि परसम्म लैजाउँ, अथोरिटी सहितको जिम्मेवारी दिलाउन लागौँ भन्ने छ,’ उनले थपे।
शर्मा निकट नेता विमला केसी पनि आवश्यकताले दुई नेता एकै ठाउँ उभिएको दाबी गर्छिन्।
‘उहाँहरुबीच तीव्र प्रतिस्पर्धा भएकै हो, गुटगत रुपमा लड्नु पनि भएको हो, लड्दा फाइदा पुगेन, उल्टो पार्टीलाई क्षति पुग्यो भन्ने निष्कर्ष निकालेर एकताको स्पिरिटमा उभिनुभयो,’ केसीले भनिन्, ‘अब चुनाव भए पनि वा नभए पनि उहाँहरुले चाहेकै गर्न सक्नुहुन्छ। सबैलाई राम्रो हुन्छ।’
पुन ५२ वर्षका हुन् भने शर्मा ६० वर्षका।
नेताहरुका अनुसार पुन र शर्माको एकताले विप्लवलाई माओवादी केन्द्रमा ल्याउने प्रस्ताव र डा। बाबुराम भट्टराईको नेपाल समाजवादी पार्टीसँग एकता गर्न उनले पठाएको पत्रबारे कुनै निर्णय नै हुन सकेन।
‘अध्यक्षले दुई जनालाई तर्साउनेगरी विप्लव कार्ड ल्याउनुभएको थियो होला। तर, अब त्यो ढिसमिस भयो,’ पुन निकट अर्का नेताले भने, ‘विप्लवभन्दा अगाडि बाबुराम हुन् तर, केन्द्रीय समितिको बैठकमा दुवै पार्टीको चर्चै भएन। दीर्घकालीन रुपमा माओवादी विचार मान्नेबीच एकता त हुन्छ। तर तत्काललाई त्यो विषय केही पर धकेलियो। अब पार्टीभित्रको आन्तरिक जीवन मजबुत बनाई अघि बढ्ने निर्णय भइसक्यो।’
पुन र शर्मा मिल्दा माओवादीभित्र ७० प्रतिशत बढी नेता र कार्यकर्तालाई परिचालन गर्न सक्ने अवस्था रहेको नेताहरू बताउँछन्। उनीहरुको प्रतिस्पर्धाले तल्लो तहका नेता कार्यकर्तामा निराशा जन्माएको विश्लेषण गरेर एकै ठाउँ उभिने निर्णयमा पुगेको दुवै नेता निकट नेताहरु बताउँछन्।
त्यसो त उनीहरुलाई एकै ठाउँमा ल्याउन नेताहरुले ठूलै कसरत गर्नुपरेको थियो।
तलैसम्म पुग्यो गुट
२०७४ भदौ १३ मा नेकपा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारीको अध्यक्ष छान्न चुनाव भयो। ७ गते सुरु भएको राष्ट्रिय सम्मेलनबाट नेतृत्व छान्न सहमति नभएपछि ६ दिनपछि चुनाव भएको थियो।
रञ्जित तामाङ र अनिल शर्मा दुई जना प्रतिस्पर्धामा भए पनि चुनाव भने वर्षमान र जनार्दनबीच देखियो।
तामाङलाई वर्षमान र उनी पक्षका नेताहरुले खुलेर साथ दिए भने शर्मालाई जनार्दनसहितका नेताले समर्थन गरे।
चुनावी परिणाम तामाङको पक्षमा गयो। क्रान्तिकारीको इतिहासमा पहिलोपटक भएको त्यही चुनावबाट औपचारिक रुपमा माओवादीभित्र वर्षमान र जनार्दन गुट बन्यो र तल्लो तहका कमिटीसम्म पुग्यो।
त्यसअघि जनयुद्धका बेला रोल्पा र रुकुमलाई हेर्ने दृष्टिकोण, नेतृत्वले दिएको जिम्मेवारीले उनीहरुबीच आन्तरिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको थियो। जनयुद्धको केन्द्र रोल्पा र रुकुम थियो। यहीँ बसेर अध्यक्ष प्रचण्डले केही समय युद्धलाई प्रत्यक्ष अनुभूत गरे।
पार्टीको हेडक्वाटर त्यहीँ बनाइयो। महत्वपूर्ण बैठक कहिले रोल्पा र कहिले रुकुममै बस्यो। त्यही भएर रोल्पा र रुकुमका नेताहरुबीच प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ।
वर्षमान र जनार्दनको प्रतिस्पर्धा आन्तरिक रुपमा भए पनि सतहमा प्रकट थिएन भन्ने कुरा पार्टीभित्रको आन्तरिक संघर्षका बेला रोल्पाका वर्षमान र रुकुमका जनार्दनले अध्यक्ष प्रचण्डलाई खुलेर साथ दिएकोबाट प्रष्ट हुन्थ्यो।
शान्ति प्रक्रियापछि प्रचण्ड–मोहन वैद्य, प्रचण्ड–बाबुरामबीच विचारको लडाइँ हुँदा यिनै दुई नेता प्रचण्डको पक्षमा खरो उत्रिन्थे। अर्थात् रोल्पा र रुकुमले पार्टीभित्र बलियो स्थान बनाउन खोजे पनि त्यो गुट बनिसकेको थिएन।
पश्चिम कमान्ड नेतृत्व गर्दै जनमुक्ति सेनाको डेपुटी कमान्डर बनेका जनार्दन र पूर्वी क्षेत्र र मध्य कमान्डको नेतृत्व गर्दै अघि बढेका वर्षमानबीच देखिने ‘संस्थागत गुट’को जन्म त्यही क्रान्तिकारीको चुनावबाट सुरु भएको थियो। त्यसअघि माओवादीको कुनै कमिटी पनि चुनावबाट छानिएको थिएन।
दुवैको गुट बलियो हुँदै गयो। स्थानीय, प्रदेश र प्रतिनिधि सभाको चुनावको लागि टिकट वितरणमा पनि वर्षमान–जनार्दनकै प्रतिस्पर्धा देखियो। पार्टीका हरेक संगठनमा दुई नेता हाबी हुन थाले।
सोही वर्षको मंसिर १० र २१ गते प्रतिनिधि र प्रदेश सभाको चुनावको लागि एमाले र माओवादी केन्द्रबीच कार्यगत एकता भयो। चुनावमा परिणाम आएलगत्तै ३ फागुन २०७४ मा एमाले र माओवादी मिलेर सरकार बनाए।
माओवादी तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गर्दै रामबहादुर थापा सरकारमा सहभागी भए। वर्षमान उर्जामन्त्री बनेर केपी शर्मा ओली क्याबिनेटमा पुगे।
एमाले र माओवादीबीच ३ जेठ २०७५ मा पार्टी एकता भएर नेकपा बन्यो। सबै तहमा एकताको काम बाँकी रहेकोले नेकपाको राजनीतिक गतिविधि सुस्त भयो।
उता सरकारमा रहेकाले पार्टी गतिविधि उतिसारो गर्न वर्षमानले पाएनन्। त्यो समयको भरपुर फाइदा भने जनार्दन शर्माले उठाए। उनले तत्कालीन प्रदेश १ हालको कोशी र लुम्बिनीका माओवादी धारका नेतालाई आफ्नो पक्षमा समेट्दै एमालेका केही नेताहरुसँग बलियो सम्बन्ध स्थापित गरे।
डेढ वर्ष यसैगरी चल्यो।
प्रतिस्पर्धी वर्षमान सरकारमा भएकाले जनार्दन हरेक संगठनमा आफ्ना मान्छे पार्न सफल भए। तर, नेकपामा विवाद बढ्दै गयो। विवाद चरमोत्कर्षमा पुगेपछि प्रधानमन्त्री ओलीले ५ पुस २०७७ मा संसद् विघटन गरे।
संसद विघटनप्रति असन्तुष्टि जनाउँदै वर्षमान लगायतका ७ मन्त्रीले राजीनामा दिए।
२३ फागुन २०७७ मा सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गर्दै एमाले र माओवादी केन्द्र ब्युँताइदियो।
त्यसपछि पूर्ववत अवस्थाकै जिम्मेवारीमा नेताहरु फर्किएपछि पार्टी पुर्ननिर्माणमा जुटे। वर्षमान–जनार्दनका लागि यो अवसर बन्यो। किनकि माओवादीको महाधिवेशन गर्नैपर्ने थियो।
पार्टी विधानमा कुनै दलसँग एकता भएको बेलामा बाहेक प्रत्येक पाँच–पाँच वर्षभित्र महाधिवेशन गरेर नयाँ नेतृत्व चुन्ने उल्लेख छ। माओवादीले १३–१८ पुस २०७८ मा काठमाडौंमा महाधिवेशन गर्ने निर्णय ग¥यो।
महाधिवेशनमा अध्यक्षपछिको जिम्मेवारी लिन दुवै नेताले तयारी थाले र गतिविधि पनि बढाए। तर, प्रचण्डले दुवै नेतालाई महासचिव नबनाएर देव गुरुङलाई बनाए।
उनीहरु दुवै उपमहासचिव बने।
प्रचण्डले दुई नेताको प्रतिस्पर्धाबाट फाइदा लिएको विश्लेषण गर्दै वर्षमान र जनार्दन एकै ठाउँमा उभिएको निकट नेताहरुको भनाइ छ।
पुन र शर्माको राजनीतिक उतारचढाव
२०५२ देखि नै जनयुद्धमा सहभागी भए पनि सुरुको ३५ सदस्यीय केन्द्रीय समितिमा दुवै परेका थिएनन्।
२०५५ मा नेकपा माओवादीको केन्द्रीय सदस्य बनेका वर्षमान २०५७ मा पोलिटब्युरो सदस्य हुँदै शान्ति प्रक्रियापछि स्थायी सदस्य र पदाधिकारी बने।
कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता धेरै अघि लिए पनि शर्मा मने २०५६ मा मात्र केन्द्रीय सदस्य बनेका हुन्।
‘२०५७ पछि पार्टीको नीति निर्माणमै उहाँ रहनुभयो,’ उनी निकट शर्माले भने।
२०७१ मा विराटनगरमा भएको महाधिवेशनबाट पुन सचिव बने भने शर्मा स्थायी समिति सदस्य बने।
त्यसपछि २०७३ मा रामबहादुर थापा लगायतका नेताहरु पार्टीमा फर्किएपछि एकता भयो र नेकपा माओवादी केन्द्र बन्यो। त्यसबेला पुन र शर्मा दुवै सचिवालय सदस्य बने।
२०७५ मा एमालेसँगको पार्टी एकतापछि बनेको सचिवालयमा दुवै नेता अटाएनन्।
अहिलेसम्म पुन अर्थ, उर्जा र शान्ति तथा पुननिर्माण मन्त्री भए भने शर्मा शान्ति तथा पुननिर्माण, गृह, उर्जा र अर्थमन्त्री भइसकेका छन्।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्