काठमाडौं, ६ पुष ।
मानवतावादी राजाका रुपमा प्रसिद्व जयपृथ्वीबहादुर सिंहद्वारा स्थापित सत्यवादी माध्यामिक विद्यालय जीर्ण अवस्थामा पुगेको छ । शिक्षालयका भौतिक संरचना जीर्ण भएको छ भने यसको पुरानो एवम् ऐतिहासिक पहिचान गुम्ने चिन्ता समेत बढ्दै गएको छ । नेपालकै पुरानो विद्यालय दयनिय अवस्थामा पुग्दा पनि यसको सम्बद्र्धन र उचित व्यवस्थापन हुन भने सकेको छैन ।
बझाङको भोपुरमा अवस्थित श्री सत्यवादी माध्यामिक विद्यालयको भौतिक संरचना जीर्ण बनेको छ । मानवतावादी राजाका रुपमा चिनिएका बझाङका जयपृथ्वीबहादुर सिंहले झण्डै ११६ वर्ष पहिले काठमाडौंको नक्सालमा स्थापना गरेको विद्यालय अहिले सत्यवादीको नाममा बझाङमा छ । ऐतिहासिक विद्यालयका पुराना संरचनाहरु नष्ट हुदै छन् भने २०२८ सालमा बनेका भवनहरु जीर्ण बन्दै गएका हुन् । जयपृथ्वी, जंगबहादुरका नाति भएका कारण राजाका छोराछोरी पढ्ने काठमाडौंको दरबार हाई स्कूलमा आठ वर्षदेखि पढेका थिए । माध्यामिक तहको शिक्षापछि वि.सं. ११५१ मा भारतको कलकत्ता विश्वविद्यालयबाट म्याट्रिक तहको शिक्षा हासिल गरे । उनले १९५२ मा भारतको इलाहावाद कलेजबाट आईए र १९६२ मा कलकत्ता विश्वविद्यालयबाट स्तानक गरेका थिए । त्यसपछि काठमाडौं फर्किएपछि उनले शिक्षालय स्थापना गर्ने योजना बनाए । सुरुमा काठमाडौंको नक्सालमा स्थापना गरेको पाठशाला १९७३ मा बझाङको जयपृथ्वीनगर मेल्लेखमा सुरु गरे ।
जयपृथ्वीका ससुरा चन्द्रशमशेरले विसं. १९५८ मा सम्पूर्ण पाठशाला बन्द गराएका थिए । त्यो बेला कालु सार्की, रबिवासे दमाई, कर्ण बहादुर बम, बोधराज जोशी लगायतका आठ जना लिएर उनी पढाउन, लेखाउन लागेका थिए । उनले लेखेको अक्षराङ्क शिक्षा नामक पुस्तक नेपाली भाषाको पहिलो पाठ्यपुस्तक मानिन्छ । उनको प्राकृति व्याकरण नामक पुस्तक १९६९ मा गोरखापत्रबाट प्रकाशन भएको थियो । उनले सुरु गरेको पाठशाला पछि उनका भाइ देविजंगले बचाए । त्यसैगरी, देविजंगका छोरा रामजंग र रामजंगका छोरा ओमजंगले यो पाठशाला जोगाउदै ल्याए । २००८ सालमा रामजंगले बनाएको विद्यालयलाई माध्यामिक तहमा लैजाने योजना २०१३ सालमा पुरा भयो । २०१६ पछि यस विद्यालय अध्ययन गरेका विद्यार्थीले डोटीबाट एसएलसी दिन थाले ।
२०१७ मा राज्य रजौटा उन्मूलन ऐन लागू भएपछि राजा महेन्द्रविरुद्व ओमजंग बहादुर सिंह र सुवर्णशमशेर लगायत मिलेर विद्रोह गरे । महेन्द्रको सेनासँगको लडाइमा ओमजंगको मृत्यु भयो । उनको काटिएको शिर लगेर महेन्द्रलाई बुझाइएको थियो । सरकारी स्वामित्वमा रहेको सत्यवादी माध्यामिक विद्यालयले बोकेको महत्वपूर्ण इतिहासको पहिचान गुम्ने चिन्ता बढेको छ ।
विसं. १९६५ मा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरसँगै बेलायत उनी अमेरिका भ्रमण गर्ने पहिलो नेपाली हुन् । देशको शिक्षा क्षेत्रमा मात्र नभई पहिलो र दोस्रो विश्वयुद्धले आक्रन्त विश्वसमुदायमा शान्ति र मानवताका लागि परिवार र राजगद्दी त्यागेर मानवसेवामा निस्किए । भारतको बेङ्लोरमा ह्युमानिष्ट नामक पत्रिकामार्फत मानवतावादी विचारको प्रचारप्रसार भारत हुदै, पूर्वी एसिया, मध्य एसिया र पश्चिम युरोपसम्मको यात्रा गरे । मानवतावादको आवश्यकता, शान्ति, सद्भावनाको महत्व बुझाउदै उनी स्वीट्जरल्याण्डको जेनेभा, जर्मनीको बर्लिन, भियना, हंगेरी, बुखारेस्ट, पोल्यान्ड, फ्रान्स, लन्डन, जापान, अमेरिका लगायत विश्वका विभिन्न देश पुगे । त्यसबेला हजारौं घाइते, रोगी, बिमारी, द्वन्द्वपिडित जनतालाई आवश्यक उपचार र अन्य व्यवस्था उनले मिलाए ।
जयपृथ्वीलाई सरकारले निकै ढिलो २०७९ असार ६ गतेको मन्त्रिपरिषद्को बैठकले राष्ट्रिय विभूति घोषणा ग¥यो । नेपालको शिक्षा क्षेत्रको विकास तथा नेपाललाई विश्वसामु चिनाउन पु¥याएको योगदानको कदरस्वरुप उनलाई राष्ट्रिय विभूति घोषणा गरिएको हो । विसंं १९३४ भदौ ७ गते बझाङको चैनपुरमा जन्मिएका जयपृथ्वीको मृत्यु १९९७ असोज १ गते ६४ वर्षको उमेरमा भारतमा भयो । त्यसबेला भारतबाट प्रकाशन हुने अमृत बजार पत्र नामक पत्रिकाले नेपालका दोस्रो गौतम बुद्धको निधन भनेर समाचार प्रकाशन गरेको थियो । सबैलाई शिक्षा प्रदान गर्ने उद्देश्यले उनै जयपृथ्वीले स्थापना गरेको विद्यालयको व्यवस्थापनमा सरोकारवालाको ध्यान पुग्न नसकेको हो ।
प्रतिक्रिया दिनुहोस्