छोटो अवधिको स्थिरताको बावजुद, सैन्य संकटको जोखिम बढ्दैछ

सन् २०२१ मा, बाइडेन प्रशासनका वरिष्ठ चिनियाँ विदेश नीति अधिकारीहरू र तिनका समकक्षीहरूबीच भएको तनावपूर्ण पहिलो बैठकमा, बेइजिङका शीर्ष कूटनीतिज्ञ याङ जिएचीले घोषणा गरे कि संयुक्त राज्य अमेरिकाले अब “चीनसँग शक्तिको आधारमा कुरा गर्न सक्दैन।“ यो भनाइले अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केन र राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार जेक सुलिवानलाई असहज बनाएको देखिन्थ्यो, र यो भनाइले चीनको रणनीतिक दृष्टिकोण बुझ्नका लागि महत्वपूर्ण साबित भएको छ। त्यसयता चार वर्षमा, बेइजिङले दुई देशहरूबीचको शक्ति सन्तुलनमा गहिरो परिवर्तन भइरहेको धारणाअनुसार काम गरेको छ। चिनियाँ रणनीतिकारहरूले आफ्नो देशको संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको प्रतिस्पर्धामा दशकौंदेखिको “रणनीतिक कमजोरी“ समाप्त हुँदै गएको ठान्छन्, जुन चीनको औद्योगिक, प्राविधिक, र सैन्य क्षमताहरूमा निरन्तर प्रगति र यसको अन्तर्राष्ट्रिय प्रभावमा वृद्धिद्वारा संचालित छ। यो प्रगतिले बेइजिङले संयुक्त राज्य अमेरिकासँग “रणनीतिक गतिरोध“ को रूपमा हेर्ने अवस्थालाई जन्म दिएको छ, जसमा दुवै राष्ट्रहरूले अब तुलनात्मक शक्ति राख्छन्।

चिनियाँ संस्करण पढौं

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको पुनःनिर्वाचनले बेइजिङको यो आशावादलाई हल्लाउन सकेन कि उसले संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट निरन्तर खतराहरूको सामना गर्न, स्थायी सन्तुलन कायम गर्न, र विश्वव्यापी प्रभुत्वका लागि प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम छ। र ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालको सुरुवाती कदमहरूले बेइजिङको यो विश्वासलाई बलियो बनाएको छ कि संयुक्त राज्य अमेरिका आफ्नो पतनलाई तीव्र गतिमा लैजाँदैछ, जसले नयाँ युगको समानतालाई नजिक ल्याइरहेको छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट चीनले अस्तित्वको खतरा नभएको धारणाले बेइजिङको नीतिमा स्थिरता ल्याएको छ, जसले अप्रिलमा ट्रम्पले व्यापार तनाव बढाएको जवाफमा धैर्यता देखाएको छ, ट्रम्पले अन्ततः सम्झौता गर्न अमेरिकी भन्सार शुल्क घटाउने अपेक्षा गरेको छ।

तर संयुक्त राज्य अमेरिका र चीनबीच तत्काल युद्धको जोखिम कम भए पनि, वर्तमान गतिरोध टिकाउ नहुन सक्छ। आगामी चार वर्षमा, दुई देशहरूले एकअर्काको संकल्पको परीक्षण गर्दै जाँदा सैन्य संकटको जोखिम सम्भवतः बढ्नेछ। ट्रम्पको वर्तमान कार्यकालको अन्त्य नजिकिँदासम्म, चीनले संयुक्त राज्य अमेरिकाको आन्तरिक राजनीतिक वातावरण, ताइवानप्रतिको प्रतिबद्धता, ताइवानको सेमिकन्डक्टर उद्योगमा विश्व अर्थतन्त्रको निर्भरता, र चीनको आफ्नै आर्थिक विकास र सैन्य आधुनिकीकरणको प्रक्षेपणलाई पुनर्मूल्यांकन गर्न पर्याप्त अवसर पाउनेछ। यदि बेइजिङले वाशिंगटनसँगको क्षमता अन्तरलाई थप कम गर्छ र ताइवानको स्थितिप्रति अन्तर्राष्ट्रिय उदासीनता देख्छ, ताइवानलाई चीनसँग एकीकरण गर्न गैर–सैन्य प्रयासहरूमा निराश हुन्छ, र वाशिंगटन र ताइपेईमा थप ताइवान–समर्थक नेतृत्वको अनुमान गर्छ भने, अमेरिका–चीन सैन्य संकटको जोखिम तीव्र रूपमा बढ्न सक्छ। आज रणनीतिक गतिरोधको रूपमा देखिने कुरा द्रुत रूपमा अस्थिर र दुवै देशका लागि खतरनाक कुरामा परिणत हुन सक्छ।

डिलरलाई हराउनु

बेइजिङले ट्रम्पले एकतर्फी रूपमा संयुक्त राज्य अमेरिकाको विश्वमा स्थिति कमजोर बनाइरहेको समय कुरिरहेको छ। ट्रम्प प्रशासनको चीनमाथिको आक्रामक भन्सार शुल्कको बावजुद, धेरै चिनियाँ रणनीतिकारहरूले व्यापार युद्धले सैन्य द्वन्द्वको जोखिम बढाउँछ भन्ने अन्तर्राष्ट्रिय चिन्तालाई कम महत्व दिएका छन्। उनीहरूको दृष्टिकोणमा, बढ्दो व्यापार तनाव केवल ट्रम्पको मानक वार्ता रणनीतिको पहिलो चरण होः कडा दबाब दिनु, त्यसपछि पछि हट्नु र सम्झौता गर्नु। चीन, यस्तो देखिन्छ, ट्रम्पको यो रणनीति आफ्नो बाटोमा चल्न दिनुमा सन्तुष्ट छ, संयुक्त राज्य अमेरिकाले गम्भीर आर्थिक र कूटनीतिक परिणामहरूको सामना गर्नुपर्दा यो असफल हुने अपेक्षा गरेको छ।

बेइजिङले ताइवान जस्ता मूल राष्ट्रिय हितका मुद्दाहरूमा पनि निकट भविष्यमा सैन्य द्वन्द्व शुरू गर्न कम झुकाव देखाएको छ। यद्यपि, यो संयमलाई परम्परागत र आणविक शक्तिहरू समेट्ने सैन्य निर्माणले समर्थन गरेको छ, जुन चिनियाँ अधिकारीहरूले संयुक्त राज्य अमेरिकासँग शक्ति सन्तुलन परिवर्तन गर्न महत्वपूर्ण ठान्छन्। ट्रम्पको अन्तर्राष्ट्रिय विवादहरूमा “कार्डहरू समात्ने“ तर्फ ध्यान केन्द्रित गर्नाले बेइजिङको कठोर शक्तिको नियमप्रतिको विश्वासलाई बलियो बनाउँछ। र बेइजिङ विश्वास गर्छ कि ऊ आफ्ना हात माथि पार्ने स्थितिमा छ।

ट्रम्पको चीन र रूससँग हतियार नियन्त्रण वार्तामा व्यक्त गरेको चासोको बावजुद, बेइजिङका अधिकारीहरूले ह्वाइट हाउसको अनियमित, असंगठित निर्णय–प्रक्रियालाई कुनै पनि सम्भावित ठूलो सम्झौताको बाधकको रूपमा देख्छन्। उनीहरू सहकारी सुरक्षा उपायहरू पछ्याउन कम इच्छुक छन् र चीनको आफ्नै सैन्य क्षमताहरूको विकासलाई प्राथमिकता दिइरहेका छन्। संयुक्त राज्य अमेरिकाको विश्वव्यापी प्राधिकार तीव्र रूपमा कमजोर हुँदै जाँदा, हतियार नियन्त्रण वार्तामा सामेल हुन चीनमाथिको अन्तर्राष्ट्रिय दबाब कम हुनेछ। यसबाहेक, बेइजिङले अमेरिकी रक्षा औद्योगिक आधारलाई कमजोर भएको, बढ्दो अव्यवस्थित शासन प्रणालीले बाधा पु¥याएको देख्छ। ट्रम्पको मुद्रा, जसमा विश्वको सबैभन्दा शक्तिशाली सैन्य कायम राख्ने उनको प्रतिबद्धता र “गोल्डेन डोम“ मिसाइल रक्षा प्रणाली निर्माण गर्ने प्रस्ताव समावेश छ, अब बेइजिङलाई पहिले जस्तो हल्लाउँदैन। संयुक्त राज्य अमेरिकाले चीनको तुलनात्मक रूपमा कम लागतको आक्रमण क्षमताहरूविरुद्ध आफ्नो मातृभूमिको रक्षा गर्न काल्पनिक प्रयासहरूमा स्रोतहरू डाइभर्ट गर्दा, बेइजिङले आफूलाई थोरै लागतमा अमेरिकी स्रोतहरूलाई तनावमा पार्छ।

चीनको सैन्य निर्माण र संयुक्त राज्य अमेरिकाको ठहरावको मूल्यांकनले बेइजिङलाई क्षेत्रका साना देशहरूको व्यवहारलाई आकार दिन थप आक्रामक रूपमा कार्य गर्न प्रोत्साहित गरेको छ। वाशिंगटनको क्षमता र विश्वसनीयता कमजोर हुँदै जाँदा, चीनले अस्ट्रेलिया, जापान, र दक्षिण कोरिया जस्ता अमेरिकी सहयोगीहरूलाई खुल्लमखुल्ला आकर्षित गर्दैछ भने आफ्ना मूल हितहरूको वरिपरि कडा रेखाहरू कोर्दैछ। यसको आर्थिक र कूटनीतिक पहुँचमा देखिने विरोधाभासपूर्ण वृद्धि र फेब्रुअरीमा अस्ट्रेलिया र जापान नजिकैका उच्च–प्रोफाइल सैन्य अभ्यासहरूमा स्पष्ट सैन्य शक्ति प्रदर्शन, चीनको दृष्टिकोणमा, उसले ठानेको महाशक्तिको विशेषता हो।

स्ट्रेटका लागि खेल्दै

यी हितहरूमा ताइवान प्रमुख छ। सन् २०२४ मा ताइवानी राष्ट्रपति लाइ चिङ–तेले कार्यभार सम्हालेपछि स्ट्रेटमा राजनीतिक र सैन्य तनाव बढे पनि, फेब्रुअरीमा भएको चीनको ताइवान कार्य सम्मेलन र मार्चमा चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको “दुई सत्र“ सम्मेलनहरूले बेइजिङको निकट अवधिको ताइवान रणनीतिमा निरन्तरताभन्दा परिवर्तन कम देखाए, जसले धैर्यतासँग स्ट्रेट सम्बन्धहरूमा नियन्त्रणको व्यवस्थित, प्रणालीगत विस्तारलाई जोड्छ। यसले निकट भविष्यमा आक्रमणको खतरा उल्लेखनीय रूपमा नबढेको संकेत गर्छ।

यद्यपि चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका हालैका बैठकहरूले टापु विरुद्ध चिनियाँ सैन्य कदम तत्काल हुने सुझाव नदिए पनि, मध्यम अवधिमा द्वन्द्वको जोखिम बढ्दैछ। हालैका वर्षहरूमा, बेइजिङको रणनीति मुख्य रूपमा ताइवानी स्वतन्त्रतालाई रोक्नेबाट सक्रिय रूपमा एकीकरणको खोजीमा विकसित भएको छ, जुन सन् २०२१ को सीपीसीको योजना, “नयाँ युगमा ताइवान प्रश्न समाधान गर्न समग्र रणनीति“ मा समापन भएको छ। विवरणहरू सीमित छन्, तर नयाँ दृष्टिकोणले ताइवानी समाजभित्र चीनको प्रभावलाई बढाउने, ताइवानीहरूलाई एकीकरणलाई उनीहरूको कम खराब विकल्पको रूपमा हेर्न प्रेरित गर्नेमा जोड दिन्छ। ताइवानका अधिकारीहरूका अनुसार, बेइजिङले ताइवानी नागरिक समाज संगठनहरू, राजनीतिक दलहरू, र प्रभावशाली व्यक्तिहरूसँग सहकार्य गरेर ताइपेईको कथनलाई कमजोर बनाउँदै, ताइवानी नागरिकहरूलाई चिनियाँ परिचयपत्रहरू वितरण गर्दै, र यहाँसम्म कि ताइवानी सैन्य अधिकारीहरूबाट वफादारीको प्रतिज्ञा पनि प्राप्त गरेको छ। चीनले यस्ता उपायहरूलाई वैध ठान्न सक्छ, जबकि ताइवानका प्रतिकार उपायहरू, जस्तै लाइको यस्तो घुसपैठविरुद्ध १७–बुँदे योजना, बेइजिङलाई स्वतन्त्रता–समर्थक अवज्ञाको कार्यको रूपमा देखिन्छ, जसले चीनलाई आफ्नो हवाई र समुद्री घुसपैठलाई तीव्र बनाउन र ठूलो, साहसी सैन्य अभ्यासहरू गर्न आवश्यक बनाएको छ। लाइको प्रशासनलाई धेरै हदसम्म पछाडि छोडेको बेइजिङलाई सन् २०२८ को ताइवानको राष्ट्रपति निर्वाचनमा चीन–समर्थक नेता जित्नेमा थोरै आशा छ, जसले ताइपेईसँग तनाव बढ्ने सम्भावना बढाउँछ। अन्ततः, बेइजिङले शान्तिपूर्ण ठानेका गैर–सैन्य एकीकरण उपायहरूले पनि सर्व–आउट द्वन्द्वमा सैन्य तनावको जोखिम बोकेका छन्, जसले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई तान्न सक्छ।

ट्रम्पको स्पष्ट विदेश नीति प्राथमिकताहरूको अभावले यो जोखिमलाई बढाउँछ। महाशक्तिसँगको द्वन्द्वमा संलग्न हुने उनको अनिच्छा, अन्य प्रजातन्त्रहरूको रक्षा गर्ने चासोको कमी, र ताइवानप्रति अस्थिर प्रतिबद्धताले चिनियाँ अधिकारीहरूलाई ठूलो लाभ देखिन्छ। बेइजिङका धेरैलाई शंका छ कि यदि कुनै अमेरिकी राष्ट्रपतिले चीनको ताइवानमाथिको जबरजस्ती कब्जालाई चुपचाप सहन सक्छ भने, त्यो ट्रम्प हुनेछन्। अप्रिलको शुरुमा स्ट्रेटमा चीनका सैन्य अभ्यासहरूले उनको संकल्पको जाँचको रूपमा काम गरे। ट्रम्प प्रशासनको मौखिक निन्दाहरूले बेइजिङलाई प्रभावित गरेन, चिनियाँ विश्लेषकहरूले अमेरिकी प्रतिक्रियाको तुलनात्मक रूपमा मधुर स्वरलाई उजागर गरे।

अन्य संयमकारी शक्तिहरू पनि द्रुत रूपमा कमजोर हुँदैछन्। संयुक्त राज्य अमेरिकाले सहयोगी र विरोधीहरूलाई नाङगो रुपमा जबरजस्तीमा संलग्न गराउँदा, क्षेत्र र बाहिरका साना राज्यहरूले नयाँ दुविधाहरूको सामना गर्छन्। उनीहरूलाई चीनलाई उत्तेजित गर्न कम प्रोत्साहन छ, विशेष गरी जब यो आफूलाई तुलनात्मक रूपमा अधिक अनुमानित र कम विघटनकारी विश्व शक्तिको रूपमा प्रस्तुत गर्छ जसले आर्थिक र सैन्य वृद्धिमा संयुक्त राज्य अमेरिकालाई लगातार उछिन्छ। अमेरिका–नेतृत्वको पश्चिमी ब्लक टुक्रिन्छ, ताइवानमा संयमको लागि चीनमाथि दबाब दिने अन्तर्राष्ट्रिय इच्छा र क्षमता बहुध्रुवीय विश्वमा कमजोर हुन सक्छ।

दर्शक कब्जा?
आफ्नो तर्फबाट, ट्रम्प प्रशासनले एसियामा बेइजिङको आक्रामक कार्यहरूको बारेमा बढ्दो चिन्ताको बीचमा चीनविरुद्ध संयुक्त राज्य अमेरिकाको सैन्य निवारकलाई बलियो बनाउँदैछ। तर आन्तरिक विभाजनहरूले यो प्रयासलाई बाधा पु¥याएका छन्। पेन्टागन र व्यापक नोकरशाहीमा अनियमित, विघटनकारी सुधारहरू, प्रशासनका वफादारहरूले राष्ट्रपतिको एजेण्डा कार्यान्वयन गर्न उत्सुक भएर, बेइजिङलाई संयुक्त राज्य अमेरिकाको सैन्य क्षमता बलियो बनाउने क्षमतामाथि शंकालु बनाएको छ। रक्षा विभागका वरिष्ठ अधिकारीहरू ताइवानको अमेरिकी रणनीतिको महत्वमा पूर्ण रूपमा संरेखित छैनन्। उदाहरणका लागि, पेन्टागनका नीति प्रमुख एल्ब्रिज कोल्बीले भनेका छन् “अमेरिकीहरू यस बिना बाँच्न सक्छन्“ र यसको सट्टा चीनको व्यापक क्षेत्रीय प्रभुत्वलाई रोक्न जोड दिइरहेका छन्। ताइवानप्रति ट्रम्पको आफ्नै अस्थिर प्रतिबद्धताले कुनै पनि सैन्य तयारीहरूलाई खोक्रो बनाउने जोखिम थप्छ। उनको “अमेरिका पहिलो“ विदेश नीतिप्रति अपर्याप्त प्रतिबद्ध राष्ट्रिय सुरक्षा परिषदका वरिष्ठ अधिकारीहरूलाई हालै बर्खास्त गर्नुले प्रशासनभरिका समान विचारधारा भएका सहकर्मीहरूलाई चेतावनीको गोली चलायो।

यसैबीच, व्यापार युद्धले उब्जाएको तनावको वृद्धिले चीनभित्र राष्ट्रिय एकतलाई बलियो बनाएको छ। यहाँसम्म कि देशका सबैभन्दा उदार–झुकाव रणनीतिकारहरू, जो पहिले अमेरिकी नीतिको कम आलोचनात्मक थिए, अब वाशिंगटनलाई आक्रामकको रूपमा चित्रण गर्छन् र अमेरिकी आर्थिक र विदेश नीति दबाबको प्रतिकार गर्न कडा उपायहरूको वकालत गर्छन्। धेरैलाई, चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङको “एक शताब्दीमा नदेखिएको ठूलो परिवर्तन“ को पूर्वानुमान सही देखिन्छ। यद्यपि, यो बढ्दो आन्तरिक सहमति बेइजिङलाई आफ्नो रणनीतिक योजनालाई निष्पक्ष रूपमा मूल्यांकन गर्न आवश्यक आत्म–प्रतिबिम्बमा संलग्न हुन कम सम्भावना बनाउँछ—र यसको सैन्य निर्माण र एकीकरणको खोजीलाई तीव्र बनाउन थप सम्भावना बनाउँछ।

त्यसैगरी, ट्रम्पको वफादारीको माग र सरकारभरि अनुपालन र एकरूपता लागू गर्न कार्यकारी शक्तिको विस्तृत प्रयोगले प्रशासनको आत्म–मूल्यांकन गर्ने क्षमतालाई कमजोर बनाएको छ। र प्रशासनभित्र असहमत आवाजहरू बिना, संयुक्त राज्य अमेरिकाले प्रभावी सैन्य निवारक योजना र विकास गर्न र भविष्यका सैन्य संकटहरूलाई जिम्मेवारीपूर्वक व्यवस्थापन गर्न सक्दैन।

अन्ततः, यी आन्तरिक गतिशीलताहरू—लामो समयदेखिका व्यापार र विदेश नीति विवादहरूभन्दा बढी—रणनीतिक गतिरोधलाई तीव्र संकटमा परिणत गर्ने सबैभन्दा ठूलो खतरा प्रस्तुत गर्छन्। विनाशकारी द्वन्द्वको जोखिम कम गर्न, बेइजिङ र वाशिंगटनका रणनीतिकारहरूले भित्री रूपमा हेर्नुपर्छ र अस्थिर गतिरोध टिक्न नसक्नुअघि आफ्नै नेतृत्वको छानबिन गर्नुपर्छ।

टोङ झाओ कार्नेगी एन्डोमेन्ट फर इन्टरनेशनल पिसका वरिष्ठ फेलो हुन्।

मे २, २०२५, फरेन अफेयर्सबाट