काठमाडौं २ असार । जी–७ क्यानडाको कनानास्किसमा विश्वका अति सम्पन्न देशहरुको समूह जी–७ शिखर सम्मेलनको पहिलो दिन, विश्व नेताहरूको ध्यान इजरायल–इरान द्वन्द्वको एजेण्डामा केन्द्रित भएको छ । यो सम्मेलन ट्रम्पले शुरू गरेको विश्वव्यापी व्यापार युद्धको बीचमा भइरहेको छ, जसले व्यापार सम्बन्धहरूलाई पुनर्सन्तुलन गर्न भन्सार करहरू प्रयोग गरिरहेका छन्। उनले भनेका छन् कि अमेरिका “नजिक र टाढाका राष्ट्रहरू, मित्र र शत्रु दुवैबाट लुटिएको, बर्बाद भएको, बलात्कृत भएको र लुटिएको छ।”

राष्ट्रपतिले पद सम्हालेपछि प्रत्येक G7 समकक्षीलाई भेटिसकेका छन्, तर उनले छेउमा एक-एक बैठकहरू राख्नेछन्—उनले सोमबार बिहानका लागि कार्नीलाई आफ्नो डायरीमा राखिसकेका छन्।

विश्व बैंकले अनुमान गरेको छ कि अमेरिकी भन्सार करहरूको प्रभावले विश्व अर्थतन्त्रले १९६० को दशकयताकै सबैभन्दा ढिलो वृद्धिको दशक देख्नेछ, जसले यो पारिवारिक भेलामा केही असहज—वा कूटनीतिक भाषामा “स्पष्ट”—कुराकानीहरू हुने सम्भावना बनाउँछ।

बैठकमा सहभागी जर्मन चान्सलर फ्रेडरिक मर्जले भने, ‘इरानलाई परमाणु हतियार प्राप्त गर्नबाट रोक्नु हाम्रो प्राथमिकता हो।’ तर ट्रम्पको अनिश्चित रवैयाले सहयोगीहरूलाई चिन्तित बनाएको अलजजिराले उल्लेख गरेको छ । उनले भने, ‘कहिलेकाहीँ उनीहरूले यो लड्नुपर्छ।’ यो बयानले युरोपेली नेताहरूलाई झस्कायो, जो क्षेत्रीय युद्धको जोखिमबाट बच्न चाहन्थे।
जी–७ मा इरानले स्ट्रेट अफ होर्मुज बन्द गर्ने धम्कीले तेलको मूल्यमा हलचल मच्चाएको छ । यो साँघुरो जलमार्ग, जुन विश्वको एक तिहाइ तेल आपूर्तिको मार्ग हो, अहिले युद्धको केन्द्रबिन्दु बनिरहेको छ । नेताहरूले ट्रम्पलाई यो द्वन्द्वमा अमेरिकालाई तटस्थ राख्न र इजरायललाई युद्धविरामका लागि दबाब दिन आग्रह गरेका छन् । तर ट्रम्पको जवाफ अस्पष्ट थियो, ‘मलाई लाग्छ, हामीले यो समाधान गर्नेछौँ।’
यसैबीच साउदी अरेविया, युएई र ओमानले राष्ट्रपति ट्रम्पलाई इजरायललाई युद्ध विराम गराउन औपचारिक प्रस्ताव गरेको अलजजिराले उल्लेख गरेको छ ।

डोनाल्ड ट्रम्पको दोस्रो कार्यकालको विदेश नीति उतारचढावले अमेरिकी राजनीतिलाई तताइरहेको छ । ट्रम्प समर्थकहरू, जो उनको ‘अमेरिका पहिलो’ नीतिका कट्टर अनुयायी छन्, उनीहरुले नै अचानक आफूहरु दुई खेमामा विभाजित भएको पाएको बताइएको छ ।
ट्रम्पका केही समर्थकहरू, विशेष गरी रूढिवादी ईसाईहरू र यहूदी समुदायका प्रभावशाली व्यक्तिहरू, इजरायलको समर्थनमा अडिग छन्। उनीहरूले , ‘इजरायल हाम्रो सबैभन्दा बलियो सहयोगी हो। इरानको परमाणु महत्वाकांक्षालाई रोक्न इजरायलको आक्रमण आवश्यक छ’ भन्ने ठान्छन् । तर, अर्को समूह, जो ट्रम्पको अलगाववादी नीतिका प्रशंसकहरुले भन्छन् ‘किन हामी मध्यपूर्वको अर्को युद्धमा फस्ने ? भन्ने प्रश्न गरिरहेका छन् । अमेरिकाले आफ्नो स्रोत र सैन्य शक्ति आफ्नै सीमामा केन्द्रित गर्नुपर्ने उनीहरुको धारणा छ ।’

यो बहसले ट्रम्पलाई अप्ठ्यारोमा पारेको छ। उनले इजरायललाई समर्थन गर्ने वचन दिएका छन्, तर उनको आधारको एउटा ठूलो हिस्सा अर्को विदेशी युद्धमा संलग्न हुन चाहँदैन। उनले जी–७ शिखर सम्मेलनमा यो द्वन्द्वलाई सम्बोधन गर्नुपर्ने छ, जहाँ विश्व नेताहरूले उनको रणनीति सोधिरहेका छन् ‘शान्ति चाँडै हुन्छ’ ट्रम्पले भने, तर उनको यो आशावादले धेरैलाई सन्तुष्ट बनाउन सकेन ।

इरानका नयाँ सैन्य नेताहरू
तेहरानको धुलोमैलो सडकहरूमा, इजरायली हवाई हमलाले इरानको सैन्य नेतृत्वमा ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ। पछिल्लो इजरायली हवाइ हमलामा इस्लामिक रिभोल्युसनरी गार्ड कोर का खुफिया प्रमुखसहित तीन जना शीर्ष जनरलहरू मारिएका थिए। तर इरानले तुरुन्तै आफ्नो सैन्य नेतृत्वलाई पुनर्गठन गरेको छ।

इरानका आठौं राष्ट्रपति शहीद इब्राहिम रायसीको शासन मोडललाई समर्पित पहिलो अन्तरराष्ट्रिय सम्मेलन आज बिहान तेहरानको IRIB अन्तरराष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रमा सम्पन्न

नयाँ नेताहरूमा कर्नेल अहमद रजाई र मेजर जनरल मेहदी खोस्रवी उभिएका छन्। रजाई, एक अनुभवी रणनीतिकार, जो पहिले सिरियामा इरानी समर्थित मिलिसियाहरूसँग काम गरेका जनरल हुन् । अब आइआरजीसी को खुफिया इकाईको नेतृत्व उनले नै सम्हाल्ने अलजजिराले उल्लेख गरेको छ । खोस्रवी, जो लामो दूरीका ब्यालिस्टिक मिसाइल कार्यक्रमका विशेषज्ञले सैन्य रणनीतिमा महत्वपूर्ण भूमिका लिएका छन् । यी नेताहरूले इजरायलविरुद्ध प्रतिशोधको प्रतिज्ञा गरेका छन् । उनीहरूको पहिलो चुनौती —इरानको क्षतिग्रस्त परमाणु र सैन्य पूर्वाधारलाई पुनर्जनन गर्नु रहेको बताइएको छ।

तेहरानका सडकमा प्रदर्शनकारीहरूले मारिएका सैन्य नेताहरू र परमाणु वैज्ञानिकहरूको तस्वीर बोकेर विरोध गरिरहेको दृश्यहरु विभिन्न सन्चारमाध्यममा प्रसारित भइरहेका छन्। ती तस्वीरहरूमा मोहम्मद मेहदी तेहरानची, फेरेदुन अब्बासी, र घोलामाली रशिदका नाम लेखिएका थिए। यी वैज्ञानिकहरू इरानको परमाणु कार्यक्रमका मेरुदण्ड थिए । उनीहरूको हत्याले इरानको परमाणु महत्वाकांक्षालाई ठूलो धक्का लागेको इजरायलको दावी छ ।

स्ट्रेट अफ होर्मुजको रणनीतिक महत्व

स्ट्रेट अफ होर्मुज, फारसको खाडी र ओमानको खाडीलाई जोड्ने ३३ किलोमिटर चौडाइको साँघुरो जलमार्ग, विश्वको सबैभन्दा महत्वपूर्ण तेल मार्ग हो। यो जलमार्गबाट हरेक दिन करिब २१ मिलियन ब्यारेल तेल गुज्रिन्छ, जुन विश्वको तेल व्यापारको २१ प्रतिशत हिस्सा हो। इरानले यो जलमार्ग बन्द गर्ने धम्की दिँदा विश्व अर्थतन्त्रमा ठूलो प्रभाव पर्ने देखिएको छ ।
इरानको उत्तरी किनारमा रहेको यो जलमार्ग सैन्य दृष्टिकोणबाट पनि संवेदनशील छ। इरानले यहाँ आफ्नो नौसेना र मिसाइल प्रणाली तैनाथ गरेको छ । इरानी सेनाले चाहेको बेला ट्याङ्करहरूलाई सजिलै निशाना बनाउन सक्छ। तर विश्लेषकहरू भन्छन्, यो जलमार्ग बन्द गर्नु इरानकै अर्थतन्त्रका लागि पनि आत्मघाती हुन सक्छ, किनभने यसले चीनलाई गर्ने तेल निर्यातमा अवरोध पुर्‍याउँछ।

मारिएका परमाणु वैज्ञानिकहरू
इजरायली हमलामा मारिएका परमाणु वैज्ञानिकहरूले इरानको परमाणु कार्यक्रमलाई गहिरो चोट पुर्‍याएको थियो। मोहम्मद मेहदी तेहरानची, एक प्रख्यात भौतिकशास्त्री, जो नातान्ज परमाणु संयन्त्रको प्रमुख थिए । उनी पहिलो इजरायली हमलामा नै मारिए। फेरेदुन अब्बासी, जो पहिले इरानको परमाणु ऊर्जा संगठनका प्रमुख थिए, र घोलामाली रशिद, एक रणनीतिक सल्लाहकार, उनी पनि पहिलो हमलाको सिकार बने।
यी वैज्ञानिकहरूको हत्याले इरानको परमाणु कार्यक्रमलाई वर्षौँ पछाडि धकेलेको संयुक्त राष्ट्रसंघको परमाणु निगरानी निकायका प्रमुख राफेल ग्रोसीले बताएको सीएनएनले उल्लेख गरेको छ । तर इरानले प्रतिशोधको आगोमा आफ्नो परमाणु कार्यक्रमलाई तीव्र बनाउने संकेत गरेपछि क्षेत्रीय तनावलाई झनै बढाउने त्रास उत्पनन भएको छ ।

अमेरिकी सैन्य अड्डाहरूको भविष्य
इजरायल–इरान द्वन्द्वले मध्यपूर्वमा रहेका अमेरिकी सैन्य अड्डाहरूलाई पनि जोखिममा पारेको छ। कुवेत, कतार, साउदी अरब, र टर्कीमा रहेका अमेरिकी सैन्य अड्डाहरू इरानको मिसाइल दायरा भित्र परेका छन्। यी अड्डाहरूमा हजारौँ अमेरिकी सैनिक तैनाथ छन् ।

इरानले यी अड्डाहरूलाई निशाना बनाउन सक्ने सम्भावनालाई ध्यानमा राख्दै, ट्रम्पले इरानलाई चेतावनी दिएका छन्, ‘हाम्रा अड्डाहरूलाई छोयो भने परिणाम गम्भीर हुनेछ।’ तर विश्लेषकहरू भन्छन्, इरानले यी देशहरूलाई द्वन्द्वमा तान्न चाहँदैन, किनभने यी देशहरू मध्यस्थकर्ताको रूपमा पनि महत्वपूर्ण हुने छन्।
अपडेटहरू र तनावको उत्कर्ष
जुन १५, २०२५ को रात, तेहरानमा फेरि विस्फोटका आवाजहरू सुनिएका थिए। इजरायलले नयाँ हमलाको चेतावनी दिएको छ र इरानले तेल अभिव र हाइफा सहरमा ब्यालिस्टिक मिसाइल प्रहार गर्दा कम्तीमा आठ जनाको मृत्यु भएको इजरायली सरकारले पुष्टि गरेको छ । इजरायली हमलामा इरानमा २२० भन्दा बढीको मृत्यु हुँदा ७० महिला र बालबालिका रहेको तेहारानले दावी गरेको छ।
उता गाजामा जारी युद्धले पनि विश्वको ध्यान खिचिरहेको छ । गाजाको स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार, इजरायलको हमलामा ५५,३६२ जनाको मृत्यु भएको छ । यो द्वन्द्वले विश्वलाई तेस्रो विश्वयुद्धको कगारमा पुर्‍याएको डर बढिरहेको छ।

तेहरान र तेल अभिवका सडकहरूमा धुवाँ र रगतको गन्ध फैलिरहेको छ। ट्रम्पको नीतिगत आधार विभाजित छ । जी–७ नेताहरू समाधान खोजिरहेका छन्, र स्ट्रेट अफ होर्मुज विश्व अर्थतन्त्रको मुटु हल्लिन पुगेको छ । इरानका नयाँ सैन्य नेताहरू प्रतिशोधको तयारीमा छन्, र मारिएका वैज्ञानिकहरूको सम्झनामा इरानको सडकमा आक्रोश छ।
यो कथा निकै अधुरो छ। विश्वले यो द्वन्द्वको अन्त्य कसरी हुन्छ, त्यसको प्रतीक्षा गरिरहेको छ। तर एउटा कुरा स्पष्ट छ—इजरायल र इरानबीचको यो युद्धले विश्वको भूराजनीतिक नक्सालाई सधैँका लागि परिवर्तन गर्नेछ।