एउटा नेता जो चीन कहिल्यै चीन गएको छैन, अर्कोले १० पटकभन्दा बढी भ्रमण गरेको छ।

चिनियाँ अधिकारी र विश्लेषकहरू द्धैध अवस्थामा परिरहेका छन् । चीनको कहिल्यै भ्रमण नगरेको नेता र चिनिया नेता सी जिनपिङलाई जसले छोटो समयका लागि मात्र भेटेको एक महिला अचानक ह्वाइट हाउसको दौडमा गम्भीर दावेदारका रूपमा देखा परेकी छन्। डेमोक्र्याटिक पार्टीले यस हप्ता आफ्नो राष्ट्रपति पदको उम्मेद्वारको रूपमा कमला ह्यारिसको मनोनयन र टिम वाल्जलाई उनको दौडको साथीका रूपमा चयन गर्न भेला हुँदैछन् । चिनियाँ शासकहरूका लागि ह्यारिस–वाल्ज डेमोक्र्याटिक उमेद्वारको उदयले दुई वटा कठिनाइहरू सिर्जना गरेको छ । । यसले अमेरिकी राजनीतिप्रतिको चिनिया शून्यवादी व्याख्यालाई जातिवादी र जर्जरको रूपमा चुनौती दिन्छ। र यसले ह्यारिस प्रशासनले चीनसँगको सम्बन्धलाई कसरी हेर्ने हो भनेर मूल्याङ्कन गर्न छटपटी सुरु गराइदिएको छ, कमसेकम किनभने चीनसँग व्यवहार गर्ने ह्यारिसको साख सीमित छ, जबकि वाल्जसँग दशकौंमा कुनै पनि उपराष्ट्रपति उम्मेद्वार भन्दा चीनको बढी अनुभव छ।

चीनमा अमेरिकी राजनीतिको बारेमा घृणा भरिएको छ। जूनमहिनादेखि राष्ट्रपति पदको दौडमा आएको उथलपुथलले आफ्नो महाशक्ति प्रतिद्वन्द्वीबारे चीनको बुझाइको सीमालाई अगाडि ल्याएको छ । जब बाराक ओबामा सन् २००८ मा निर्वाचित भए, उनको अपिलले चीनमा व्यापक रूपमा रहेको परम्परागत विश्वासलाई विथोलेको थियो, जसलाई अथक आधिकारिक प्रचारद्वारा बलियो बनाइएको थियो, अमेरिका यति धेरै गहिरो जातिवादी छ जहाँ एक अश्वेत व्यक्ति राष्ट्रपति बन्न सक्दैन। मे महिनामा प्रकाशित अमेरिकामा मानव अधिकारसम्बन्धी चीनको पछिल्लो प्रतिवेदनले जातीय भेदभाव ‘व्यापक’ भए पनि जातिवाद खराब हुँदै गएको बताएको छ। तर अमेरिकाले आफ्नो दोस्रो अश्वेत राष्ट्रपति र पहिलो महिला राष्ट्रपति चयन गर्न सक्छ ।

यस वर्षको धेरैजसो समय बाइडन–ट्रम्प प्रतिस्पर्धा चिनियाँ प्रचारकहरूका लागि वरदान जस्तै थियो, जसले उनीहरूलाई अमेरिकी लोकतन्त्रलाई उनीहरूको संज्ञानात्मक प्रधानता नाघेका दुई पुरुषहरू बीचको लडाइँको रूपमा चित्रण गर्न अनुमति दिएको थियो, ती आक्रमणहरू खेल मैदानमा प्रदर्शित झगडाको पुनरावृत्ति थिए। बाइडेनले आफू पछि हटेको अवस्थाले त्यो कथालाई अस्थिर बनाएको छ र केही चिनियाँहरूलाई आफ्नै प्रणालीको बारेमा सोच्न प्रोत्साहित गरेको छ, जसमा ७१ वर्षीय सी जिनपिंग आजीवन राष्ट्रपति (नेता) रहन तयार देखिन्छन्। गत महिना चिनियाँ इन्टरनेट प्लेटफर्म नेटिजमा एकजना ब्लगरले लेखेका थिए, ‘केही मानिसहरूका लागि पार्टी, देश र जनताका लागि उनीहरूले गर्न सक्ने सबैभन्दा ठुलो योगदान भनेको सत्ता हस्तान्तरण गर्नु, मञ्चबाट पछि हट्नु र आफ्ना नातिनातिनाहरूसँग खेल्न घर जानु हो।’ अर्को वाक्य–’यो सही हो, म तपाईंको बारेमा कुरा गर्दैछु, बाइडेन’–ले चिनियाँ सेन्सरहरूलाई शान्त गरेनन्, जसले पोस्टलाई स्क्र्याब गरे।

सन् २००८ मा ओबामा राष्ट्रापति हुँदा पनि त्यस पहिले चीन गएका थिएनन् र उनलाई विदेश नीतिको थोरै अनुभव थियो। उपराष्ट्रपति बन्नुअघि ह्यारिस यस्तै स्थितिमा थिइन्ः सन् २०२१ मा प्रकाशित उनको जीवनीमा एक पटक मात्र चीनको उल्लेख गरिएको छ। उपराष्ट्रपतिको रूपमा उनले कूटनीतिमा बढी एक्सपोजर प्राप्त गरेकी छिन्। उनी १७ वटा विदेश यात्रामा गएकी छिन्, जसमध्ये धेरै एसियामा गएकी छन्, जसमा सन् २०२२ मा थाइल्यान्डमा भएको शिखर सम्मेलनको क्रममा उनले सीलाई छोटो समयका लागि भेटेकी थिइन्।

केही सङ्केतहरूले चीनबारे बाइडेनको नीतिसँग निरन्तरता रहेको सङ्केत गर्छन्। व्यापारको सन्दर्भमा ह्यारिसले ट्रम्प र बाइडेन प्रशासनले राखेका शुल्कहरू उल्टाउने संकेत थोरै छ। अगस्ट १६ मा उनको पहिलो ठूलो आर्थिक नीति भाषणमा, ह्यारिसले ट्रम्पको ट्यारिफ बढाउने योजनाको आलोचना गरेकी थिइन्, तर मध्यम वर्गलाई मद्दत गर्ने आर्थिक नीति विचारलाई समर्थन गरेकी थिइन्, जुन बाइडेन प्रशासनले यसको संरक्षणवादको लागि प्रयोग गरेको औचित्य हो। कूटनीतिका सन्दर्भमा, उनको उपराष्ट्रपतिका रुपमा गरिएको यात्रामा उनले ‘दक्षिण चीन सागरमा देखिएको धम्की र जबरजस्ती’ को निन्दा गरेकी थिइन् र सन् २०२२ मा उनले विलियम लाइ चिङ–टेलाई भेटिन्, जो केही समयपछि ताइवानको राष्ट्रपति बनेका छन्। यदि त्यहाँ केही वदलाव छ भने यो अझ सूक्ष्म हुनेछ। युरेशिया ग्रुपका इयान ब्रेमर, एक परामर्शदाताले भनेका छन् – राष्ट्रपतिको रूपमा उनी भूराजनीतिलाई निरंकुशता र लोकतन्त्र बीचको प्रतिस्पर्धाको रूपमा वर्णन गर्ने बाइडेनको नीति भन्दा कम झुकाव राख्छिन्, र विश्वव्यापी नियम र मापदण्डहरू कायम राख्ने महत्त्वलाई जोड दिन्छिन्। ‘मलाई लाग्छ यसले अमेरिकालाई चिनियाँहरू मात्र नभई विश्वका अन्य देशहरूसँग इमानदार कुराकानी गर्न सजिलो बनाउनेछ जसले कमलालाई सुन्न सकेका थिएनन् । ‘ यो हाम्रो बाटो वा राजमार्ग हो’ उनी भन्छन्।

चीनको मूल्याङ्कनलाई जटिल बनाउनु भनेको चीनमा ह्यारिसको सल्लाहाकारका रूपमा वाल्जको सम्भावित भूमिका हो। सन् १९८९ र १९९०मा उनले दक्षिणी प्रान्त गुआङ्गडोङको फोसानको माध्यमिक विद्यालयमा अङ्ग्रेजी र अमेरिकी इतिहास पढाएका थिए। पछि, सन् १९९० र २००० को दशकमा अमेरिकामा शिक्षकको रूपमा काम गर्दा, उनले विद्यार्थीहरूका लागि चीनका धेरै भ्रमणहरू आयोजना गरेका थिए। उनले त्यहाँ प्राप्त गरेको न्यानो स्वागतको बारेमा रिासएजस्तो देखिएको थियो । ‘ह्यारिसको हरेक चाल.. साँच्चै राष्ट्रपतिको हावामा छ’, वाल्जको नियुक्तिको प्रतिक्रियामा माइक्रोब्लग प्लेटफर्म वेइबोमा एक टिप्पणीकर्ताले भनेका छन्। अर्का टिप्पणीकर्ताले यो कदमको प्रशंसा गर्दै यो बाघको खोरमा खुट्टा हाल्नु जस्तै भएको बताए।

वाल्ज चीनप्रति सहानुभूति राख्छन् भन्ने दाबीका बारेमा अमेरिकामा पनि समर्थकहरू छन्। अगस्ट १६ मा प्रतिनिधि सभामा रिपब्लिकनहरूले उनको ‘चीनसँगको लामो समयदेखिको र सुखद सम्बन्धू को अनुसन्धान सुरु गरेका थिए। वास्तवमा वाल्ज चिनियाँ सरकारको समर्थक होइनन्। फोसानमा उनको वर्ष जून ४, १९८९ मा तियानानमेन स्क्वायरमा प्रजातन्त्र समर्थक विरोध प्रदर्शनको रक्तपातपूर्ण दमनपछि असहमतिमा कडा दमनको साथ आएको थियो। पाँच वर्षपछि त्यही दिन जून महिनामा उनले एकजना सहकर्मी शिक्षकसँग विवाह गरेका थिए। उनी हुर्केको नेब्रास्काको एउटा अखबारले उनकी श्रीमती ग्वेन वाल्जलाई उद्धृत गर्दै भनेको थियो ‘उनी सधैँ सम्झिरहने मिति चाहन्थे।’  सन् २००६ मा हाउस अफ रिप्रेजेन्टेटिभमा निर्वाचित भएपछि वाल्जले चिनमा कङ्ग्रेसनल–एक्जिक्युटिभ कमिसनमा काम गरे र मानव अधिकार उल्लङ्घनका लागि चीनलाई सजाय दिने उद्देश्यका विधेयकहरूलाई समर्थन गरे। यो रेकर्ड पहिले नै चीनमा गहन जाँचको विषय बनेको छ। द पेपर नामक साङ्घाईको एक समाचार आउटलेटमा, एक विद्वान, डियाओ डेमिङले लेखेका थिए , ‘यी कार्यहरूले वाल्जको व्यक्तिगत विचार र स्थितिलाई प्रतिबिम्बित गर्दछ कि भनेर निर्धारण गर्न गाह्रो छ, तर कमसेकम यसले डेमोक्र्याटिक पार्टीको हालैका विचार र पक्षपातलाई भने औंल्याउँछ।’

चीनका लागि ह्यारिस–वाल्ज उमेद्वारी अप्रत्याशित छ तर सबैभन्दा राम्रो अनुमान यो हो कि यसले रक्षा र व्यापारमा निरन्तरता दिने र सम्भवतः मानव अधिकारमा बढी जोड दिने कुरालाई आश्वासन दिन्छ। यस सम्भावनाको सामना गर्दै चीनमा कोही–कोही अर्को ट्रम्प प्रशासनको आशा गर्दछन्, जसले अराजकता ल्याउन सक्छ भन्दै उनीहरूले अमेरिकाको गठबन्धनलाई तनाव दिने र यसको विश्वव्यापी छविलाई कमजोर पार्ने आशा पनि गर्छन्। बेइजिङस्थित थिङ्कट्याङ्क हुआयुका यान सियाओडोङले हालै ताइवानको सन्दर्भमा ट्रम्पले ‘व्यापारिक मानसिकता र दृष्टिकोणू देखाएको उल्लेख गरेका छन्। यानले सन् १९७० मा माओका शब्दहरू सम्झिएः ‘मलाई डेमोक्र्याटिक पार्टी मन पर्दैन। मलाई रिपब्लिकन पार्टी मन पर्छ।’ यानका अनुसार यस टिप्पणीले ‘गहन अन्तर्दृष्टि’ प्रदान गर्दछः सिद्धान्त यो हो कि रिपब्लिकनहरूका लागि कमजोर नदेखेका विरोधीहरूसँग वार्ता गर्न सजिलो हुन्छ। सन् १९७२ सम्ममा रिचर्ड निक्सनले देशको भ्रमण गरेर चीनलाई अलग्याउने लगभग एक चौथाई शताब्दीको अमेरिकी प्रयासको अन्त्य गरेका थिए ।

यदि उनी नोभेम्बरमा विजयी भइन् भने ह्यारिसले सम्भवतः सन् २०२५मा पहिलो पटक चीन भ्रमण गर्नेछिन्। त्यसोभए के कूटनीतिक सफलता सम्भव छ ? यो अपेक्षाबढी आशा नराख्न लायक छ। ओबामालाई उनको पहिलो यात्राको बारेमा मात्र सोध्नुहोस्। सन् २००९ मा उनले साङ्घाईको टाउनहलप्रकारको सेटिङमा विद्यार्थीहरूलाई भेट्दै चिनियाँहरूलाई अमेरिकी राजनीतिक संस्कृतिको स्वाद चखाउने प्रयास गरेका थिए। एक सल्लाहकार जेफ्री बेडरका अनुसार यो सानो हाउभावले पनि ‘चिनियाँ अधिकारीहरूलाई चिन्तित बनायो’ जसको परिणामस्वरूप दुवै पक्षका अधिकारीहरू बीच ‘पीडादायी हाताहाती युद्धू भयो। भावी राष्ट्रपति ह्यारिसले तीन वर्षपछि पदभार ग्रहण गर्ने सीसँग सम्झौता गर्न वा त्यस्ता लोकतान्त्रिक छललाई सहन कम इच्छुक छिन् भनेर पत्ता लगाउनेछिन्।

इकोनोमिष्टबाट