यो सन्धिले क्षेत्रमा टकरावको जोखिम बढाउँछ र संयुक्त राज्य अमेरिका र त्यसका सहयोगीहरूलाई चीनको परिधिमा आफ्नो सैन्य उपस्थिति बढाउन उत्प्रेरित गर्न सक्छ।

विश्वव्यापी कथाहरूको प्रतियोगितामा, चीनले आफूलाई एक शान्तिपूर्ण राष्ट्रको रूपमा प्रस्तुत गर्न खोजेको छ जो संसारलाई प्रतिद्वन्द्वी शिविरहरूमा विभाजित गर्ने कुराको विरोध गर्छ। यसको विपरीत, यसले संयुक्त राज्य अमेरिकालाई गठबन्धनहरू निर्माण गरेर संसारलाई नयाँ शीतयुद्धतर्फ धकेल्ने आरोप लगाएको छ।
तर रूस र उत्तर कोरियाको पारस्परिक रक्षा सन्धि, जसले दुवै देशलाई युद्धको अवस्थामा एक अर्कालाई तत्काल सैन्य सहायता प्रदान गर्न प्रतिवता जनाए । संयुक्त राज्य अमेरिकामाथि चीनले लगाएको आरोप जस्तै यो गुट–निर्माणको एउटा उदाहरण हो। चीनको सबैभन्दा नजिकको रणनीतिक साझेदार र एकमात्र सन्धि सहयोगी – रूस र उत्तर कोरिया – अब उत्तर–पूर्वी एसियामा शीतयुद्ध शैलीको टकरावको जोखिम बढाउन लाग्दैछन् ।

यो सम्झौताले चीन, रूस र उत्तर कोरिया बीचको त्रिपक्षीय धुरीको समानता गहिराएर बेइजिङका लागि थप टाउको दुखाइ सिर्जना गर्छ, जसलाई चीनले टार्न खोजेको थियो। ‘बेइजिङले चीन–रूस–उत्तर कोरिया धुरीको दृश्यबाट सावधानीपूर्वक टाढा रहेको छ,’ वाशिङ्टनस्थित स्टिमसन सेन्टरको चीन कार्यक्रमकी निर्देशक युन सनले भनिन्। ‘यसले आफ्नो विकल्पहरू खुला राख्न चाहन्छ।’
जापान, दक्षिण कोरिया र संयुक्त राज्य अमेरिकाले अब रूसी र उत्तर कोरियाली रक्षा सन्धिले उत्पन्न गरेको खतराले गत वर्ष क्याम्प डेभिडमा घोषणा गरिएको आफ्नो सुरक्षा व्यवस्थालाई सैन्य स्तर बढाएर वा चीनको परिधिमा रक्षा बलियो पारेर अघि बढ्ने निर्णय गर्न सक्छन्। यी कारणहरूले गर्दा, चीनका शीर्ष नेता सी जिनपिङले रूसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर भी. पुटिन र उत्तर कोरियाका नेता किम जोङ उmन बीचको बढ्दो मित्रतालाई स्वागत नगर्न सक्छन्। बुधबार प्योङयाङमा भएको बैठकमा, पुटिन र किमले रक्षा सम्झौतालाई उनीहरूको सम्बन्धमा नयाँ युगको सुरुवातको रूपमा परिभाषित गरेका छन् ।
विश्लेषकहरूका अनुसार यो सम्झौताले दुवै देशसँगको चीनको साझेदारीको सीमाहरू पनि उजागर गरेको छ।
सीले पुटिनसँग ‘सीमाहीन’ सम्बन्ध घोषणा गरेका छन् र उत्तर कोरियालाई ‘अडिग’ समर्थन दिने प्रतिबद्धता पनि जनाएका छन् – विश्वभरि अमेरिकी धम्कीको रूपमा लिइएको कुरालाई प्रतिरोध गर्न समान विचारधारा भएका दुई स्वेच्छाचारी देशहरूसँग हात मिलाएका छन्।
तर दुई परित्यक्त राज्यहरूसँग मिलेर, सी तिनका अप्रत्याशित नेताहरूको कार्यहरूबाट हुने खतराको जोखिममा पनि छन्। पुटिनको युक्रेन आक्रमणले चीनको पश्चिमसँगको सम्बन्धलाई गम्भीर रूपमा क्षति पुर्‍याएको छ, जसले बेइजिङलाई रूसलाई नियन्त्रण गर्न पर्याप्त काम नगरेको आरोप लगाइएको छ। र किमको आणविक साइबर र्‍याटलिङले दुई तनावपूर्ण छिमेकीहरू – जापान र दक्षिण कोरियालाई – संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको त्रिपक्षीय रक्षा साझेदारीमा एकसाथ ल्याउन मद्दत गरेको छ।
यसअघि नै डर छ कि रूसले उत्तर कोरियालाई युक्रेनमा प्रयोग गर्नका लागि गोलाबारुदको बदलामा प्योङयाङको आणविक हतियार कार्यक्रमलाई बलियो बनाउन प्रविधि प्रदान गर्न सक्छ।
सीले चीनको संघर्षशील अर्थतन्त्रलाई फर्काउनु पर्ने समयमा थप आश्चर्यजनक घटनाहरू बर्दास्त गर्न सक्दैनन्। पश्चिमप्रति उनको बढ्दो प्रतिकूल स्वरको बावजुद, श्री सी हालको आर्थिक विश्व व्यवस्थामा चीनको स्थितिलाई कायम राख्न लगानी गरिरहेका छन्।
‘पुटिन र किम बीचको नयाँ सम्झौता बेइजिङका लागि राम्रो खबर होइन,’ सियोलस्थित योन्सेइ विश्वविद्यालयका चिनियाँ अध्ययनका प्राध्यापक जोन डेलुरीले भने। ‘सी जिनपिङको हठी कोरियाली वंशजसँग कहिल्यै सहज सम्बन्ध भएको छैन र अब पुटिनले किमको आक्रामक प्रवृत्तिलाई प्रोत्साहित गरेकोमा चिन्तित हुने थप कारण बनेको छ।’ युक्रेनमा युद्ध र कोरियाली प्रायद्वीपमा द्वन्द्वको जोखिमबीच, डेलुरीले भने, ूपुटिन र किम अस्थिरताका शक्तिहरू हुन् त्यस्तो समयमा जब चीनलाई व्यवस्थित वातावरणबाट फाइदा हुन्छ।’
चीनले नयाँ सम्झौताबाट आफूलाई टाढा राख्न खोजेको छ, बिहीबार विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले यो रूस र उत्तर कोरियाको मामिला भएको भन्दै थप टिप्पणी गर्न अस्वीकार गरे।
वास्तवमा, रूस–उत्तर कोरिया सन्धिले, संयुक्त राज्य अमेरिका, जापान र दक्षिण कोरिया बीचको गठबन्धनसँगै, क्षेत्रमा ‘टकराव, प्रतिस्पर्धा वा द्वन्द्वूको जोखिमलाई चीनको दृष्टिकोणमा ‘उल्लेखनीय रूपमा बढाएको’ छ, बेइजिङस्थित रेनमिन विश्वविद्यालयका अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध प्राध्यापक शी यिन्होङले भने।

श्री सीले भनेका छन् कोरियाली प्रायद्वीपमा शान्ति चीनको शीर्ष प्राथमिकता हो, र क्षेत्रको बढ्दो सैन्यीकरणले ‘चीनको महत्वपूर्ण हितलाई दाउमा राखेको छ।’
चीनको रूस र उत्तर कोरियामाथि अझै उल्लेखनीय प्रभाव छ। संयुक्त राज्य अमेरिकाका अनुसार यदि चीनले ठूलो मात्रामा रूसी तेल नकिन्ने वा रूसलाई उपभोक्ता वस्तुहरू र दोहोरो प्रयोगका प्रविधिहरू, जस्तै चिप्स र मेसिन टूल्स, युद्ध मेसिनलाई इन्धन दिन आपूर्ति नगर्ने हो भने क्रेमलिन युक्रेनमा आफ्नो युद्धलाई कायम राख्न सक्दैन । यतिनै बेला, उत्तर कोरियाले आफ्नो लगभग सबै व्यापार, खाना र ऊर्जा सहित, चीनमा निर्भर छ।

मस्को र प्योङयाङमाथिको त्यो प्रभावले बेइजिङको महत्वलाई बेला–बेलामा बढाएको छ । जब अन्य देशहरूले चीनलाई आफ्नो प्रभाव प्रयोग गर्न – असफलतापूर्वक – उत्तर कोरियाको आणविक निर्माण वा रूसको युक्रेन युद्धलाई नियन्त्रण गर्न आह्वान गरेका छन्।
तर श्री पुटिनको श्री किमसँगको घनिष्टताले उत्तर कोरियामाथिको प्रभावको लागि बेइजिङका लागि एक नयाँ प्रतिस्पर्धी सिर्जना गर्छ, जसले ूकिमका लागि एक अप्रत्याशित लाभ र सी जिनपिङका लागि टाउको दुखाइू सिर्जना गर्छ, एशिया सोसाइटी पोलिसी इन्स्टिच्युटका कूटनीति र सुरक्षा विश्लेषक ड्यानी रसेलले भनेका छन् ।

‘प्योङयाङको लागि महत्त्वपूर्ण रूपमा, पुटिनसँगको साझेदारी – सीमाहीन नभए पनि – बेइजिङविरुद्ध मूल्यवान प्रभाव उत्पन्न गर्दछ,’ रसेलले भने। ‘प्रमुख शक्तिहरूलाई एक अर्काविरुद्ध खेल्नु कोरियाली इतिहासमा एक क्लासिक खेल हो, र हालका दशकहरूमा चीनमाथि उत्तर कोरियाको विशाल निर्भरता एक दायित्व हो जसलाई किम जोङ उmन कम गर्न उत्सुक छन्।’
‘स्कोरकार्डले उत्तर कोरियालाई सबैभन्दा बढी लाभ प्राप्त गरेको देखाउँछ, जबकि चीन सम्भावित सबैभन्दा ठूलो हरुवा हुन सक्छ,’ उनले थपे।
किम शासनलाई सत्तामा राख्नु बेइजिङको लागि प्राथमिकता हो जसले गर्दा चीनको सीमा र दक्षिण कोरियामा तैनाथ अमेरिकी नेतृत्वको सेनाबीच बफर क्षेत्र कायम राख्न सकियोस्।

चीन र उत्तर कोरियाले आधिकारिक रूपमा भन्दै आएका छन् कि उनीहरू ‘ओठ र दाँत’ जस्तै नजिक छन्, तर यी दुई छिमेकी देशहरूबीचको सम्बन्ध लामो समयदेखि तनावपूर्ण रहेको छ, पारस्परिक अविश्वास र साझा हितहरूको मिश्रणसहित।

२०११ मा सत्तामा आएदेखि, श्री किमले क्षेप्यास्त्र परीक्षणहरूको संख्या तीव्र रूपमा बढाएर र उत्तर कोरियाको परमाणु हतियार कार्यक्रम विस्तार गरेर चीनलाई असहज बनाएका छन्। सीले सुरुमा किमसँग भेट्न अस्वीकार गरेका थिए । यो केवल राष्ट्रपति ट्रम्पले उत्तर कोरियाली तानाशाहसँग भेट्ने योजना घोषणा गरेपछि मात्र सीले आफ्नो मन बदलेका हुन् । अन्ततः २०१८ मा, ट्रम्पसँगको शिखर सम्मेलन अघि र पछि श्री किमसँग सीले वार्ता गरेका थिए ।

सी अब फेरि किमसँग भेट्न बाध्य हुन सक्छन्, जर्जटाउन विश्वविद्यालयका सरकार र अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका प्राध्यापक र वाशिङ्टनस्थित सेन्टर फर स्ट्राटेजिक एण्ड इन्टरनेशनल स्टडीजका कोरिया अध्यक्ष भिक्टर डी. चाले भने, किनभने ‘सी आफ्नो छिमेकीमाथि पुटिनलाई यति धेरै प्रभाव देखाउन दिन सक्दैनन्।’
रुस र उत्तर कोरियाको बढ्दो निकटताले चीनलाई दक्षिण कोरियासँगको सम्बन्ध मरम्मत र स्थिर गर्ने प्रयास गर्न थप प्रोत्साहन दिन सक्छ।
पुटिन र किम प्योङयाङमा भेटेकै दिन, चिनियाँ कूटनीतिज्ञ र सैन्य अधिकारीहरूले सोलमा आफ्ना दक्षिण कोरियाली समकक्षीहरूसँग भेट गरे। चीन वाशिङ्टन र सोलबीच दरार ल्याउन चाहन्छ जसले गर्दा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग दक्षिण कोरियाको सैन्य गठबन्धन कमजोर होस्।

बैठकमा, बुधवार चिनियाँ राज्य नियिन्त्रित मिडियाका अनुसार, बेइजिङले कोरियाली प्रायद्वीपको प्राथमिकता तनाव कम गर्नु र टकरावलाई तीव्र पार्ने कदमहरूबाट बच्ने काम गर्नु पर्दछ भनेको छ । यो भाषा यति अस्पष्ट छ कि यसलाई संयुक्त राज्य अमेरिका वा रुस–उत्तर कोरिया सम्झौताको आलोचनाको रूपमा पढ्न सकिन्छ। उत्तर कोरियासँगको गठबन्धन हुँदाहुँदै पनि, बेइजिङले आफूलाई विवादमा तटस्थ खेलाडीको रूपमा चित्रण गर्न खोज्यो, यस्तो रबैया देखाउंदै चीनले सधैं ‘मामिलाको सही र गलतको आधारमा आफ्नो स्थिति निर्धारण गरेको छ।’

डेभिड पियरसनले हंगकंगबाट र चोए सांग हुनले सियोलबाट गरेको रिपोर्ट

न्यूयोर्क टाइम्स २० जून २०२४