जापानमा महिला सशक्त छन् । पुरुषहरूलाई थाहा छैन तिनीहरू के हुन् ?

फुकुसिमा मिचिहितोले आफ्नी प्रेमिकासँग बिहे गर्न चाहेका थिए । तर एक दशक अघि उनी बिरामी परे, काम गर्न छोड्नुपर्‍यो र फलस्वरूप उनको प्रेमिकासँग ब्रेकअप भयो। मैले सोचें– ‘यदि मैले मेरो परिवारलाई समर्थन गर्न सक्दिन भने, मैले विवाह गर्नु हुँदैन,’ उनी सम्झन्छन्। उनले पछि महसुस गरे कि उनले जस्तै धेरै जापानी पुरुषहरू पनि परम्परागत पुरुष भूमिका पूरा गर्ने दबाबमा परेका छन्। उनले अहिले ओसाका शहरमा ‘पुरुष हटलाइन’ चलाउँछन्, जसले पुरुषहरूलाई उनीहरूको चिन्ताको बारेमा छलफल गर्न प्रोत्साहित गर्दछ। जापानमा, विवाह दर घट्दै गएको र अधिक महिलाहरू कार्यबलमा प्रवेश गर्दा पुरुष र महिला बीचको सम्बन्ध परिवर्तन हुँदैछ। तर पुरुषहरू कमाउनेहरू हुन् भन्ने धारणा गहिरो रूपमा जोडिएको छ।
सन् २०२२ मा १८ प्रतिशत महिलाको तुलनामा ८० प्रतिशत योग्य पुरुषहरूले मात्र अभिभावकीय बिदा लिएका थिए। जापानी महिलाहरूले पुरुषको तुलनामा पाँच गुणा बढी समय खर्च गर्छन्। सन् २०२२ मा लिन इन टोकियो नामको एक एक्टिभिस्ट समूहले गरेको सर्वेक्षणले ६० प्रतिशत भन्दा बढी जापानी पुरुषलाई काममा नरमाइलो व्यवहार गर्ने दबाबका कारण अप्ठ्यारो महसुस हुने गरेको सुझाव दिएको थियो। जी– ७ समूहका देशहरुमध्ये सबैभन्दा बढी आत्महत्या दर भएको जापानमा महिलाको तुलनामा पुरुषले आत्महत्या गर्ने सम्भावना दोब्बर छ।
दि हटलाइन मिस्टर फुकिसीमा सन् १९९५ मा स्थापना भएको थियो। यसले मुख्यतया चिन्तित पुरुषहरूलाई एक विवेकी अपरिचित व्यक्तिमार्फत आफ्ना गुनासोहरू प्रसारण गर्ने मौका दिएर घरेलु हिंसा कम गर्ने प्रयास गर्दै आएको छ । स्थापनादेखि हटलाइनले दम्पत्तिको सम्बन्ध, कामुकता र काम लगायतका सरोकारहरूको विस्तारित दायरामा कलहरू प्राप्त गर्ने र त्यसरी धारणा व्यक्त गरेर मन हलुंगो बनाउन सघाउंदौ आएको छ । फुकुशिमा भन्छन्, ‘धेरै पुरुषहरू पुरुषत्वमा व्यवहार गर्न थालेका छन्, र स्वतन्त्र हुन चाहन्छन्।’ सरकारले पनि उनीहरुका समस्यामा चासो लिएको छ । सन् २०१० देखि सरकारले ‘लैंगिक समानता योजनामा ​​’पुरुष परामर्श’ लाई प्रवर्द्धन गर्ने उद्देश्य समावेश गरेको छ । अहिले ८० भन्दा बढी काउन्सिलिङ सेन्टरहरूले यो सेवा प्रदान गरिरहेका छन्।
जापानको परम्परागत लिङ्गीय भूमिकाहरूः ज्यालादार पति र घरमा बस्ने श्रीमति ( देशको लामो युद्ध पछिको आर्थिक बृद्धिको समयमा यसर्ला आधार मानिएको थियो । सन् १९७० को दशकको प्रारम्भिक तेल संकटपछि, महिला र पुरुषका परम्परागत कठोर भूमिकाहरू धेरैजो पश्चिमी देशहरूमा टुट्न थाले, किनभने बढी भन्दा बढी महिलाहरूले आर्थिक स्थिरताका श्रम बजारमा प्रवेश गरे। यसको विपरित, जापानले सन् १९८० को दशकको महान् ‘बबल अर्थतन्त्र’ लाई बढाएर पुरुषको काम गर्ने (कार्य) घण्टा बढाएर आर्थिक संकटलाई पार गर्ने प्रयास गर्‍यो। जब कि पश्चिमी देशहरू लैङ्गिक सम्बन्धमा ‘संक्रमण बिन्दु’ बाट गुज्रिरहेका थिए, उनीहरुले महिलाहरुलई पनि श्रम बजारमा जान प्रोत्साहित गरिरहेका थिए । तर ूजापानले परिवर्तन गर्ने मौका गुमायो एक समाजशास्त्री तनाका तोशियुकी, भन्छन् ।
सन् १९९० को दशकदेखि, घट्दो जन्मदरको डर बढ्दै जाँदा र धेरै जापानी महिलाहरू कार्यबलमा प्रवेश गरेपछि पुरुषहरूलाई घरेलु काममा सहभागी हुन दबाव परेको हो । २०१० मा सरकारले इकुमेन को अवधारणालाई प्रवर्द्धन गर्ने प्रयास गर्‍यो ( जसमा इकुजी (बाल पालनपोषण) र इकेमेन (कूल पुरुष) को संयोजन छ। तर धेरै कम्पनीहरूमा संस्कृति परिवर्तन हुन ढिलो भैरहेको छ नै, यसो हुनुमा आंशिक रूपले बयस्क(बुढाहरुले काम गर्ने परम्परागत प्रवृत्ति) पुरुष व्यवस्थापनको कारणले पनि समस्या खडा भएको छ ।
धेरै हदसम्म जापानी पुरुषहरूलाई घरेलु काम गर्न आफूलाई बनाी पार्न गरिएको परिवर्तनको अर्को बाधा हो। रिटायर्ड वर्कहोलिक पुरुषहरूलाई नुरोचिबाजोकु, वा ‘भिजेको पात’ भन्न थालिएको । किनभने, पुरुषहरुका सोख वा साथीहरूको अभावमा, तिनीहरू आफ्ना पत्नीहरूको जुत्तामा टाँसिएको (भिजेको) पात जस्तै वरिपरि पछ्याउँछन बाध्य छन् । एउटा प्रमुख म्यागजिन रिटायर्ड हसब्यान्ड सिन्ड्रोमल को गम्भीर अवस्थाबाट पीडित पत्नीहरूलाई सल्लाहदिने बारे लेखेको छ । पुरुषहरूका लागि आजीवन जीवनसाथीद्वारा दिइएको प्रताडना सहनुको पीडा अपार हुन सक्छ। फुकुशिमा विलाप गर्दै भन्छन् ‘धेरै पुरुषहरूले आफ्नो परिवारको लागि काममा नै आफूलाई बलिदान दिन्छन् (पछिल्लो उमेरमा बल्ल उनीहरुले घरमा (परिवारमा) नभएको महसुस गर्छन् ।’
फुकुशिमा भन्छन् ‘पुरुषहरूले आफ्नो प्रभुत्वलाई ‘पुरुषत्वको कवच’ भनेर दाबी गर्ने प्रवृत्तिले गर्दा पनि समस्या पर्ने गरेको छ ।’ आशा छ कि ‘धेरै पुरुषहरूले आफ्ना कमजोरी उदांगो पार्न सक्षम हुनेछन्। त्यो अझै सजिलो भने छैन।’ उनी भन्छन् ‘हटलाइनमा कल गर्ने केही पुरुषहरू धेरै चाँडै आक्रामक हुन्छन्, सायद आफ्नो अपमानको भावना लुकाउन उनीहरुले आक्रोश पोखेका हुनसक्छन् ।’ फुकुशिमा आफनै बारेमा घोत्लिन्छन् जब उनले आफ्नी प्रेमिकालाई विवाहको प्रस्ताव गर्ने वा ब्रेकअप गर्ने आफ्नो रोजाइ छ भन्ने जान्दाजान्दै के गर्ने भनेर प्र्रमिकाले सोध्ने बानीले पनि यस्तो भएको हो । उनले भने उनी अझै पनि दोस्रो कुरा रोज्नेछन् । ‘यदि म (एक अशक्त) पति भएकोे विचार संग ठीक छु भने,- मुख्य प्रश्न समस्या के छ भने ‘उसले के सोच्छ भन्ने भन्दा पनि हाम्रो वरपरका मानिसहरूले के उसका बारेका सोच्छन् भन्ने कुराले निकै ठूलो असर गर्दछ ।’

दि इकोनोमिष्टबाट